Η «ΔΙΩΞΗ» ΤΩΝ ΔΟΣΙΛΟΓΩΝ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (1941-1944)

Η «ΔΙΩΞΗ» ΤΩΝ ΔΟΣΙΛΟΓΩΝ ΤΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (1941-1944) ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΩΝ ΔΙΚΗΓΟΡΩΝ ΙΩΑΝΝΗ ΣΤΑΘΑΚΗ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΕΛΛΟΥ

      

          Μετά την απελευθέρωση από την τριπλή Γερμανο-ιταλο-βουλγαρική κατοχή 1941-1944, προέκυψε η ανάγκη επιβολής κυρώσεων κατά των συνεργατών με τους κατακτητές για αδικήματα, που συντελέσθηκαν κατά τη διάρκεια της κατοχής.

            Για την εκδίκαση των αδικημάτων αυτών θεσπίστηκαν μια σειρά από ειδικά νομοθετικά μέτρα, συστήθηκαν ειδικά δικαστήρια και ειδικές επιτροπές που ασχολήθηκαν με τις υποθέσεις των δοσιλόγων.

            Οι συνεργάτες με τον κατακτητή δικάστηκαν με βάση την υπ’ αριθ. 6/1945 Συντακτική Πράξη «περί επιβολής ποινικών κυρώσεων κατά των συνεργατών μετά του εχθρού» του Κωδικού νόμου 533 και της Αναγκαστικής Πράξης 182/1945 «περί ειδικής φορολογίας των κατά την πολεμικήν περίοδον πλουτισάντων»[1].

            Με τις πιο πάνω Συντακτικές Πράξεις 6/45 και 182/45 η ελληνική δικαιοσύνη καλούνταν να επιβάλλει δίκαιες ποινικές κυρώσεις «κατά των προδοτών της Πατρίδος και των εκμεταλλευτών της δυστυχίας του Ελληνικού λαού»[2].

            Αυτά τουλάχιστον διακήρυτταν οι πρώτες μεταπολεμικές κυβερνήσεις. Όμως, όπως συνήθως συμβαίνει στον τόπο μας, πριν ακόμα αρχίσει η εφαρμογή αυτών των Συντακτικών Πράξεων, αλλεπάλληλα τροποποιήθηκαν ως αντισυνταγματικές, με μια σειρά Συντακτικές Πράξεις, όπως την 12/45 και 107/46 και Νόμους 217, 271, 295, 332, 533, και 797, οι οποίοι αθώωναν και αποφυλάκιζαν τους δοσίλογους, ως διωκόμενους και κατατρεγμένους από τις αντιστασιακές οργανώσεις του ΕΑΜ. Έτσι χαρακτήρισε η ελληνική δικαιοσύνη την κοινή αντιμετώπιση των προδοτών και συνεργατών με τον κατακτητή.

  Όταν ρώτησαν τον Χίτλερ με ποιον τρόπο θα νικούσε την εσωτερική αντίσταση των λαών είπε: “Σε κάθε τόπο θα βρεθούν κάμποσα φιλόδοξα και ιδιοτελή καθάρματα που θα εξυπηρετήσουν πρόθιμα τους σκοπούς μου, γιατί αυτό θα είναι ο μόνος τρόπος για να αναδειχθούν και να πλουτίσουν στη χώρα τους ”. Πραγματοποιήθηκε η πρόβλεψη του. Οι μωροφιλόδοξοι και οι απατεώνες δεν έλειψαν  ποτέ από κάθε εθνική συμφορά και από κάθε εθνικό αγώνα.  

            Η δικαίωση του δοσιλογισμού αποτελεί κατ’ εξοχήν μοναδικό ελληνικό φαινόμενο στην Ευρώπη. Συγχρόνως, τα άτομα των αντιστασιακών οργανώσεων του ΕΑΜ διώχθηκαν ως υπαίτια για τη διάσπαση δήθεν της εθνικής ενότητας, με τον ταξικό αγώνα στις γραμμές του ΕΑΜ, είναι άξιοι αγχόνης. Κάθε δίκη ανθρώπων του αντιπάλου, που οδηγούσε σε εκτραχηλισμούς και προπηλακίσεις και αυτής της Δικαστικής Αρχής[3].  

            Στο άρθρο Ι της Συντακτικής Πράξης 6/45 γινόταν μνεία δεκατριών στο σύνολο παραβάσεων, τις οποίες συνοψίζουμε σε τέσσερις κατηγορίες προσώπων που διώκονταν ως δοσίλογοι:

1)     Στην κατηγορία των μελών διαφόρων κατοχικών κυβερνήσεων.

2)     Στην κατηγορία των συνειδητών και άμεσων οργάνων του εχθρού.

3)     Στην κατηγορία αυτών που ανήκαν στα σώματα δημοσίας τάξεως και έγιναν συνειδητά όργανα του εχθρού, ή άσκησαν το λειτούργημά τους προς διευκόλυνση του έργου Κατοχής κατά τρόπο πιεστικό για το λαό.

4)     Στην κατηγορία των ανθρώπων που βαρύνονταν με την κατηγορία εμφανούς ή συγκεκαλυμμένης οικονομικής συνεργασίας, δηλαδή, τους οικονομικούς δοσίλογους.

Στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης  φυλάσσεται τμήμα προσωπικών αρχείων των δικηγόρων Ι. Σταθάκη και Γ. Μέλλου,  που βρήκα αγόρασα, και αρχειοθέτησα για λογαριασμό του Κ.Ι.Θ. Κ αφορούν τις δίκες των δοσίλογων, Θεσσαλονίκης που έχουν κατηγορηθεί, συλληφθεί και φυλακισθεί στις φυλακές Παύλου Μελά, τον Οκτώβριο του 1944 από τις αντιστασιακές οργανώσεις του ΕΑΜ ως συνεργάτες των Γερμανών και Βουλγάρων. Οι κατηγορούμενοι αυτοί δικάστηκαν από την ελληνική δικαιοσύνη κατά τη διάρκεια των ετών 1945-49.

Οι Ι. Σταθάκης και Γ. Μέλλος, είχαν αναλάβει την υπεράσπιση πολλών δοσιλόγων. Στους φακέλλους βρίσκουμε ενδιαφέροντα έγγραφα, τα οποία ρίχνουν άπλετο φως σε πολλά από τα προβλήματα της πολυτάραχης μετακατοχικής και μεταβαρκιζιανής τάξης πραγμάτων.

Τα 600 και άνω έγγραφα είναι δικαστικά αντίγραφα: κλητήρια θεσπίσματα, ανακρίσεις, καταθέσεις μαρτύρων κατηγορίας και υπεράσπισης, απολογίες, δικαστικές αποφάσεις, ενστάσεις, αιτήσεις χάριτος, υπομνήματα κατηγορουμένων και συγγενών, ψευδομαρτυρίες, επιστολές κρατουμένων, αναφορές του Τμήματος ασφαλείας Θεσσαλονίκης περί του ποιού διάφορων δοσιλόγων, αιτιολογικές εκθέσεις περί τροπολογίας και κατάργησης των Συντακτικών Πράξεων 6/45 και 182/45 ως αντισυνταγματικών και πολλές άλλες προσωπικές σημειώσεις.

Τα δικαστικά έγγραφα αναφέρονται στις δραστηριότητες επιχειρήσεων, εταιριών και προσώπων, που κατά τη διάρκεια την Γερμανικής κατοχής 1941-1944 συνεργάστηκαν με τον εχθρό στα τάγματα ασφαλείας του Δάγκουλα και προκάλεσαν ανυπολόγιστες ζημιές στον τομέα της εθνικής μας οικονομίας, εις βάρος του ελληνικού λαού.

Το αρχείο του Γ. Μέλλου, περιέχει κυρίως υποθέσεις δοσίλογων, οι οποίοι συνειδητά και άμεσα ήταν όργανα των αρχών κατοχής Γερμανών και Βουλγάρων, ενταγμένοι στα τάγματα ασφαλείας, που δρούσαν στη Θεσσαλονίκη με το Δάγκουλα, στην Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία, στο νομό Φλώρινας και σε άλλες περιοχές της Μακεδονίας. Με βάση τη Συντακτική Πράξη 6/45, οι αξιόποινες πράξεις των δοσίλογων της κατηγορίας αυτής, για τις οποίες παραπέμφθηκαν στη δικαιοσύνη, μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

Ανέλαβαν υπηρεσία στα τάγματα ασφαλείας του Δάγκουλα και των Αρχών κατοχής –Γερμανών και Βουλγάρων- και ενεργούσαν κατά τρόπο πιεστικό για το λαό, διευκολύνοντας έτσι το έργο της κατοχής. Ως όργανα των Γερμανών και Βουλγάρων, προέβαιναν σε συλλήψεις, καταδόσεις, δολοφονίες εις βάρος Ελλήνων αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και του Συμμαχικού αγώνα. Εξοπλισμένοι από το στρατό κατοχής των Γερμανών και των Βουλγάρων, ελάμβαναν μέρος σε στρατιωτικές επιχειρήσεις, βασάνιζαν τους συλληφθέντες, παρείχαν στον εχθρό πληροφορίες για τις κινήσεις ατόμων και αντιστασιακών οργανώσεων, οργάνωναν εκτελέσεις Ελλήνων αντιστασιακών.

Εκτός από τα κλητήρια θεσπίσματα που μας περιγράφουν τις αξιόποινες πράξεις, για τις οποίες παραπέμφθηκαν στη δικαιοσύνη οι συνεργάτες των κατακτητών, αξιόλογες είναι και οι καταθέσεις μαρτύρων κατηγορίας και υπεράσπισης, αλλά και οι ένορκες βεβαιώσεις των ίδιων των κατηγορουμένων, όπου σε άλλο χρόνο αναιρούν τις αρχικές τους καταθέσεις με το αιτιολογικό ότι αναγκάσθηκαν να καταθέσουν ψέματα κάτω από την απειλή της ΕΑΜικής αγχόνης[4].    

Όπως προκύπτει από καταθέσεις από το χωριό Γαλλικό, μεταξύ Γαλλικού και Φιλαδέλφειας, κοντά στη λίμνη Πικρολίμνη, εκτελέστηκαν πέντε κάτοικοι του χωριού Γαλλικού ως αντιστασιακοί (κατονομάζονται οι εκτελεσθέντες, οι οργανωτές της εκτέλεσης και οι μάρτυρες κατηγορίας)[5].

Ο δημοδιδάσκαλος από το Νυμφαίο Φλώρινας Νικόλαος Λούστας, καταθέτει, ότι ο Τσανανάς κατέδωσε στους Γερμανούς 37 άτομα περίπου, εκ των οποίων οι 16 συνελήφθηκαν από αυτούς οι 9 εκτελέστηκαν (αναφέρει τα ονόματα των εκτελεσθέντων). Ο Τσανανάς μετέβαινε από το Νυμφαίο στο Αμύνταιο, όπου ήταν η έδρα του Γερμανικού Φρουραρχείου, καθώς και στη Θεσσαλονίκη και κατέδιδε τις κινήσεις του αντάρτικου και του συμμαχικού αγώνα[6].

Στο αρχείο του Γεωργίου Μέλλου, το οποίο δεν έχει αρχειοθετηθεί ακόμη, αλλά έγινε η πρώτη καταγραφή, παρόμοιες καταθέσεις είναι αρκετές και αφορούν κυρίως άτομα που υπηρέτησαν στα τάγματα ασφαλείας.

Αν ο Γ. Μέλλος ως δικηγόρος υπερασπίστηκε επί το πλείστον υποθέσεις ταγματαλητών, ο Ι. Σταθάκης, ήταν ο δικηγόρος των λεγόμενων οικονομικών δοσίλογων. Είναι αναγκαίο να τονίσουμε με ιδιαίτερη έμφαση, ότι η κατηγορία αυτή των συνεργατών με τον κατακτητή συνέβαλε σημαντικά στην ολοκλήρωση του επιστημονικά οργανωμένου από τους Γερμανούς σχεδίου λεηλασίας του εθνικού μας πλούτου, που επέβαλαν στη χώρα μας. Μαζί με τον αναγκαστικό δανεισμό από τις ελληνικές τράπεζες ύψους 2,5 δισ. δολλαρίων, την εκτύπωση στο Βερολίνο τραπεζογραμματίων χωρίς αντίκρισμα, με τα οποία εφοδίασαν τους Γερμανούς αξιωματικούς και στρατιώτες, οι οποίοι μπορούσαν να ψωνίζουν ό,τι ήθελαν, αφού πλήρωναν με τραπεζογραμμάτια χωρίς αντίκρισμα[7]. Οι Γερμανοί κατακτητές επέβαλαν στη χώρα μας και στη συντήρηση του στρατού κατοχής και τη συντήρηση της στρατιάς του Ρόμελ στην Αφρική.

Η αφαίμαξη της εθνικής μας οικονομίας ολοκληρώθηκε με τη βοήθεια των συνεργατών των κατακτητών –των λεγόμενων οικονομικών δοσίλογων- οι οποίοι με εμφανή ή συγκεκαλυμμένη οικονομική συνεργασία βοήθησαν στη συγκέντρωση του εθνικού μας πλούτου, δηλαδή της βιομηχανίας, του εμπορίου, της αλιείας, των μεταφορών και της αγροτικής μας παραγωγής στα χέρια του κατακτητή. Θα αναφερθώ στις παρακάτω περιπτώσεις:

1. Μια από τις υποθέσεις στις δίκες των οικονομικών δοσίλογων Θεσσαλονίκης, είναι η περίπτωση των μετοχών της εταιρίας MITRA. Η εταιρία ιδρύθηκε στις 30 Αυγούστου 1941, με σκοπό «Παντοειδές Γενικόν Εμπόριον Μεταλλευτικαί Επιχειρήσεις». Μέτοχοι της εταιρίας ήταν: ο Γερμανός Φρειδ. Ντορφμίλλερ με 50% και ο Μ. Βέλλος με το άλλο 50%. Η εταιρία ανέλαβε το ένα μετά το άλλο τα σπουδαιότερα μεταλλεία της Μακεδονίας (17 τον αριθμό) υπό τύπον μισθώσεως ή επίταξης από τους Γερμανούς. Μέχρι τέλους Σεπτεμβρίου 1944, επιδόθηκε στην εξόρυξη και στην εξαγωγή μεταλλευμάτων χαλκού, σιδήρου, μαγγανίου, βολφραμίου και ιδίως χρωμίου στη Γερμανία.

Στα μεταλλεία εργάζονταν αναγκαστικά (αγγαρεία) εργάτες με ελάχιστο ημερομίσθιο και τρόφιμα. Σε συνεννόηση με τους Γερμανούς αξιωματικούς τα τρόφιμα και τα ημερομίσθια χρεώνονταν πολλαπλάσιοι εργάτες των πραγματικών. Καίτοι οι Γερμανοί υπολόγιζαν και το ποσοστό των ασφαλίστρων στα ταμεία μεταλλευτών, η εταιρία δεν κατέβαλε τα ασφάλιστρα.

Για τις μεταφορές του μεταλλεύματος από τους Γερμανούς με τη μορφή της επίταξης διατέθηκαν αυτοκίνητα, βαγόνια, πλοία, μουλάρια κ.λ.π. Τα έγγραφα παρουσιάζουν τις δραστηριότητες της εταιρίας, όπου φαίνεται να οργιάζει και η μαύρη αγορά σε είδη πρώτης ανάγκης[8].

Ως μεταλλειολόγος – γεωλόγος, την εποπτεία και τη Διεύθυνση της εταιρίας είχε ο Νικόλαος Ζαχαράκης, κατά του οποίου από το ειδικό Δικαστήριο ασκήθηκε ποινική αγωγή. Από τη δικογραφία προκύπτει ότι ο Ζαχαράκης με σκοπό τον πλουτισμό εκμεταλλεύθηκε την οικονομική συνεργασία με τους Γερμανούς κατακτητές, με την παροχή σ’ αυτούς μεγάλων ποσοτήτων μεταλλεύματος χρωμίου, λευκολίθου, βολφραμίου και άλλων μεταλλευμάτων από τα μεταλλεία Γκραν-Μαχαλέ, λουτρά Σέδες και άλλων, ζημιώνοντας έτσι το Ελληνικό Δημόσιο και τους ιδιοκτήτες των μεταλλείων, υποβοηθώντας δε ουσιαστικά την πολεμική προσπάθεια του εχθρού.

Αρχικά, τα μεταλλεία τα εκμεταλλεύθηκε συνεταιρικά με τον Μ. Βέλλο και τους άλλους ιδιώτες. Το 1943 πέτυχε την επίταξη μέσω Γερμανών σχεδόν όλων των μεταλλείων και την εκμετάλλευση για λογαριασμό του με τη βοήθεια του Γερμανού Ντορφμίλερ, με τον οποίο βρισκόταν σε ιδιαίτερα στενές και φιλικές σχέσεις. Ως ειδικός μεταλλειολόγος υπέδειξε όλα τα μεταλλεία, τα οποία επιτάχθηκαν από τους Γερμανούς., Ενέτεινε τις επιστημονικές του γνώσεις για τη μεγαλύτερη εκμετάλλευση και απόδοση[9]. Ο Βέλλος χαρακτήρισε τον Ν. Ζαχαράκη κομμισάριο των Γερμανών.

2. Άλλη μεγάλη υπόθεση στις δίκες των οικονομικών δοσίλογων της Θεσσαλονίκης, είναι η υπόθεση της αλιείας στο Θερμαϊκό και στο συγκρότημα λιμνών της γύρω περιοχής και μέχρι τον κόλπο της Καβάλας. Εδώ την αλιεία οι Γερμανοί την ανέθεσαν στον Αθαν. Κατσανίκα.

Το 50% του αλιεύματος πήγαινε σε γερμανικό εργοστάσιο κονσερβοποιΐας και το άλλο στον επισιτισμό. Οι δοσίλογοι έδειχναν ιδιαίτερη φροντίδα σε αλίευμα για τις ξένες συμμαχικές παροικίες των Γερμανών στη Θεσσαλονίκη (Ρουμανίας, Βουλγαρίας, Ιταλίας κ.λ.π.) Οι ίδιοι χειρίζονται τα πετρέλαια για τα αλιευτικά σκάφη, την εκφόρτωση, ζύγιση και διανομή των αλιευμάτων, τη δίωξη με ατμάκατο μαζί με Γερμανούς αξιωματικούς των λαθραλιευτών στο Θερμαϊκό και την ευρύτερη περιοχή, τη δίωξη καϊκιών που μετέφεραν ελαιόλαδο από τα νησιά, με αποτέλεσμα να υπάρχει έλλειψη ελαιόλαδου στη Θεσσαλονίκη και στο εσωτερικό της χώρας.

Σύμφωνα με την έκθεση ελέγχου της εφορίας, για μεγάλο χρονικό διάστημα απαγορεύθηκε στους εφοριακούς και τελωνειακούς η είσπραξη των φόρων και δασμών, ενώ Γερμανικός αξιωματικός με τον Κατσανίκα τους εισέπρατταν. Η έκθεση αναφέρει 15000 οκ. Αλίευση ημερησίως και ότι το ζύγισμα δεν γινόταν με ακρίβεια, αλλά πάντα προς όφελος του Κατσανίκα. Εξεβίαζε τα μη επίτακτα καΐκια και ελάμβανε «κοκοράκια» για να μην τα επιτάξουν, ενώ εξεδίωκε τους ψαράδες που δεν είχαν άδεια των αρχών κατοχής[10].

3. Για την εμπορία δημητριακών εγχώριων προϊόντων, σταφίδας, σύκων, θρεψίνης, χαρουπίνης, βελανιδιών, λαχανικών και φρούτων, αλλά και για εισαγωγές από Γερμανία εμπορευμάτων χωρίς να πληρώνει τους φόρους, στον οποίο καταλόγιζαν και ποσά από τα λαϊκά συσσίτια, δικάστηκε ο Ι. Χαριζάνης[11].

Από τις ενστάσεις και τα υπομνήματα όμως του Ι. Χαριζάνη προς τις Εκδικαστικές Επιτροπές ενστάσεων του Α.Ν. 182/45 και του Ν. 651/45, που αφορά εισαγωγές και εμπορία δημητριακών, φαίνεται ότι προσπαθεί να αποφύγει την πληρωμή των αναλογούντων φόρων προς το Δημόσιο με το αιτιολογικό ότι το εισαγόμενο εμπόρευμα από τη Γερμανία και τα δημητριακά προϊόντα καταστράφηκαν από τον συμμαχικό βομβαρδισμό στις 21 Σεπτεμβρίου του 1944  και από τις λεηλασίες του ΕΑΜ.

Σε ό,τι αφορά τα κέρδη από τα λαϊκά συσσίτια και τις πολλαπλές εμπορικές δραστηριότητες δημητριακών, φρούτων και λαχανικών, τα χειρίστηκε Κοινοπραξία εμπόρων εισαγωγέων. Τα προϊόντα αυτά διέθετε η Κοινοπραξία έναντι προμήθειας 5%. Τη διαχείριση της Κοινοπραξίας των λαϊκών και παιδικών συσσιτίων είχε ο Αλ. Κράλλης, ο, Ι. Γεωργιάδης και ο ίδιος και ότι τα ποσά που τον καταλογίζουν αφορούν την Κοινοπραξία. Κατά τον ίδιο, από τις άλλες εμπορικές δραστηριότητες βγήκε φτωχότερος από ό,τι προπολεμικά και ότι για συντηρήσει την οικογένειά του πουλάει τα οικιακά έπιπλα[12].

4. Από τις μεγάλες δικαστικές υποθέσεις των οικονομικών δοσίλογων ήταν και η δίκη της ομάδας Μπόζοβιτς-Κρασσά-Καμπάνη-Οικονομίδη-Βρεττού. Η εταιρία Μπόζοβιτς-Κρασσά ανέλαβε υπηρεσία από τις αρχές κατοχής και με τη συνοδεία Γερμανών αξιωματικών κατάσχεσε και δήμευσε τη βαρελοξυλεία σερβικής προέλευσης από τις αποθήκες των μοναδικών εμπόρων αδελφών Κουβαλιά, Ν. Πατρικέλη και Μ. Χατζηνικολάου και την ιδιοποιήθηκε προς όφελός της και για τις ανάγκες του γερμανικού στρατού κατοχής.

Μετέφερε από τη Χαλκιδική 600.000 οκάδες ξυλεία για κατασκευή κιβωτίων και βαρελιών προς χρήση του γερμανικού στρατού, χωρίς να καταβάλει φόρο. Με την απειλή της κατάσχεσης ενοίκιασε σε εξεφτελιστική τιμή τα ξυλουργικά μηχανήματα του Στ. Μοσχόπουλου και επίταξε αποθήκες και καταστήματα. Με τη βοήθεια των Γερμανών άνοιξε επιχειρήσεις παραγωγής λικέρ, τουρσιών και εφασφάλισε το μονοπώλιο κρασιών στη Θεσσαλονίκη. Με εντολή των Γερμανών ανάγκαζε τις αρμόδιες υπηρεσίες να χορηγούν κολοσσιαίες ποσότητες διατακτικών οινοπνεύματος σε εξεφτελιστικές τιμές, που το διέθετε προς ποτοποίηση και στη μαύρη αγορά. Με την παραπάνω πράξη προξενούσε ζημιά εις βάρος της υγείας των Ελλήνων πολιτών, δεδομένου ότι δεν μπορούσαν να προμηθευτούν τις ζητούμενες ποσότητες τα νοσοκομεία, τα φαρμακεία και οι ιδιωτικές κλινικές[13]. 

Όλοι οι κατηγορούμενοι της εταιρίας Μπόζοβιτς-Κρασσά πριν την κατοχή ήταν άσημοι άνθρωποι και δεν είχαν καμιά σχέση με την βαρελοποιΐα και την ποτοποιΐαν. Από τη συνεργασία με τους Γερμανούς απεκόμισαν ασυνήθιστα οικονομικά ωφελήματα.

Γενικά, τα αρχεία των δικηγόρων Ι. Σταθάκη και Γ. Μέλλου, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ιστορικό ενδιαφέρον, για το μεγάλο θέμα της δίωξης των δοσίλογων της κατοχής (1941-1944) στη Θεσσαλονίκη. Μια σειρά έγγραφα από ψευδείς καταθέσεις μαρτύρων, στους οποίους υποδείχθηκε τι να καταθέσουν[14], επιστολές του Μ. Βέλλου[15] και άλλων δοσίλογων μας περιγράφουν το βαρύ και ανώμαλο πολιτικό κλίμα που επικράτησε στα πρώτα χρόνια της μεταπολεμικής εποχής. Γίνεται όμως αδύνατη, -σ’ αυτόν τον περιορισμένο χώρο- η παρουσίαση και κριτική ανάλυση αυτού του τόσο ενδιαφέροντος αρχειακού υλικού. Όσο όμως το επιτρέπουν τα όρια, θα αναφερθώ στην αναφορά του δοσίλογου Γ. Λαγγούση προς τον Γενικό Επίτροπο Δοσίλογων Ελλάδος από τις 22 Αυγούστου του 1946.

Ο Γ. Λαγγούσης, έμπορος, ήταν υπόδικος και κρατούμενος στις φυλακές Παύλου Μελά. Ζητάει την ενέργεια ανακρίσεων, γιατί θεωρεί ότι κρατείται άδικα. Από την αναφορά φαίνεται ότι απολύονται από τις φυλακές αποδεδειγμένοι παραβάτες της Σ.Π. 6/45 και κρατούνται άλλοι με ελαφρά αδικήματα.

«Η τοιαύτη, ούτως απονεμόμενη Δικαιοσύνη και το γεγονός της απολύσεως πλείστων όσων αποδεδειγμένως συνεργατών με τον εχθρόν, κατά την Σ.Π., άγει και τον κοινότερο νουν εις το συμπέρασμα ότι, ίνα κριθή κατά το συμφέρον αυτώ, δέον να διαθέτη χρηματικά ή άλλα μέσα, των οποίων αν στερείται, παραμένη εις τας φυλακάς ανεξαρτήτως της ενοχής τους, της πράξεώς του κρινόμενης ουχί ως αδικήματος αλλ’ ως ποσότητος χρημάτων… Έχω επίγνωσιν, κ. Γενικέ Επίτροπε των όσα εν τη παρούση μου καταγγέλω».

Στη συνέχεια, περιγράφει δεκαπέντε περιπτώσεις αδικημάτων που διέπραξαν αποδεδειγμένοι συνεργάτες με τον εχθρό, αλλά απολύθηκαν, αφού χρησιμοποίησαν ως μοναδικό αψευδή μάρτυρα υπεράσπισής τους το προϊόν της προδοσίας τους.

Α)  Ὁ ἐκβιαστικῶς και τῇ συνδρομῇ τῶν Γερμανῶν ὑλοτομήσας πλεῖστας δάση τῆς Μακεδονίας, δημόσια καί ἰδιωτικά, ὑποχρεῶν δέ τότε τούς τε ὑλοτόμους καί τούς ἰδιοκτήτας να ἐργάζωνται δωρεάν καί μή πληρώνων οὐδε τόν δασικόν φόρον, φορτώνων ἁμαξοστοιχίας ὁλοκλήρους ξυλανθράκων δι’ Ἁθήνας κατά τήν κατοχήν, ἀπολογηθείς ἐκρίθη… ἀπολυτέος.- 

Β) Ὁ Συνεταῖρος τῆς ἐπί κατοχῆς φῖρμας Κλάϋμπερ καί Σία ὁ μή σεβασθείς οὐδένα Νόμον καί ούδεμίαν Ἑλληνικήν Διάταξιν, ἔτυχε… διακοπῆς προφυλακίσεως.-

Γ) Οἱ τρεῖς Συνεταῖροι φίρμας ὑλοτουμούσης τήν κατοχήν ἐκμεταλλευθείς τά Λιγνιτορυχεῖα τῶν Σερρῶν μετά δεκάμηνον προφυλάσισιν, ἐπέτυχεν ἐπί τέλους … τήν διακοπήν της.-

Δ) Ὁ ἔχων τό γενικόν πρόσταγμα διά τήν καθ’ ὅλην τήν Ἑλλάδα συγκέντρωσιν των ἁπανταχοῦ ξηρῶν καρπῶν διά λογαριασμόν τῶν Γερμανῶν, ὁ ἀποδεδειγμένως ὁπλοφορῶν καί ἐκβιάζων, ἔτυχε… διακοπῆς.-

Ε) Ὁ ἔχων τό γενικόν πρόσταγμα διά τήν καθ’ ὅλην τήν Ἑλλάδα συγκέντρωσιν των ἁπανταχοῦ ξηρῶν καρπῶν διά λογαριασμόν τῶν Γερμανῶν, ὁ ἀποδεδειγμένως ὁ ἀποδεδειγμένως ὁπλοφορῶν καί ἐκβιάζων, ἔτυχε… διακοπῆς.-

ΣΤ) Οἱ ἱδρύσαντες Ἐργοστάσιον κατασκευῆς μαρμελάδας διά τόν Γερμανικόν Στρατόν τῆς Νοτιανατολικῆς Εὐρώπης, ἔτυχον … διακοπῆς.-

Ζ) Ὁ ἱδρύσας Ἐργοστάσιον κατασκευῆς μαρμελάδας διά τον Γερμανικόν Στρατόν τῆς Νοτιανατολικής Εὐρώπης, ἔτυχον … διακοπῆς.-

Η) Οἱ συγκεντροῦντες τά φροῦτα καθ’ ὅλην την Ἑλλάδα διά λογαριασμόν του Γερμανικού Στρατού, οἱ παντοειδῶς πιέσαντες τον Ἑλληνικόν λαόν και στερήσαντες τοῦτον παντελῶς καθ’ ὅλην την κατοχήν τῶν φρούτων, ἔτυχον … διακοπῆς.-

Θ) Ὁ Συνεταῖρος του περιλαλήτου Περιπλή Νικολαΐδου εἰς τήν κατεδάφισιν τῶν Ἐβραϊκῶν Συνοικισμῶν, ἔτυχε … διακοπῆς.-

Ι) Ὁ συνεταῖρος τοῦ αὐτοῦ Νικολαϊδου εἰς τἀ Καζίνα, ἔτυχε … διακοπῆς.-

ΙΑ) Οι ἔχοντες καθ’ ὅλην την Ἑλλάδα τό προνόμιον τῆς ἐκμεταλλεύσεως και ἐπιτάξαντες την κάναβιν, τά σχοινιά και τούς σάκκους, ἐξῆλθον τῶν Φυλακῶν μέ διακοπάς μετά δωδεκάμηνον, δεκάμηνον και δεκατετράμηνον προφυλάκισιν.-

ΙΒ) Ὁ ἐκβιαστικώς ὑπό τήν ἀπειλήν του Πιστολίου του ἀποσπῶν όσπρια παρά των χωρικῶν, ὁ ἐνεργῶς δράσας μετά Ταγμάτων τοῦ ἐχθροῦ, ὁ ἔχων ἀποδεδειγμένας καταδόσεις καί τοῦ ὁποίου ἡ δικογραφία ἔχει βάρος εἰς ἀποδείξεις ἐνοχῆς ἡμισείας ὀκάς τουλάχιστον, ἔτυχε… διακοπῆς.-

ΙΓ) Ὁ προϊστάμενος ἤ μᾶλλον ὑπερδιευθυντής Γερμανικῆς Ἐταιρίας κατά τήν κατοχήν, ὁ ἀνῆκον εἰς τήν Γερμανικήν κατασκοπίαν πρό τοῦ πολέμου ἀκόμη, ὁ ὡδηγήσας τάς Γερμανικάς Μηχανοκινήτους φάλαγγας κατά τήν εἴσοδόν των εἰς Ἑλλάδα μέσω Βόλου προς Ἀθήνας, ὁ Ὁπλοφορῶν, πιέζων, ἐκβιάζων, καί τρομοκρατῶν πᾶν τό Ἑλληνικόν κατά τήν κατοχήν, ὁ ἐπειδείξας διαγωγήν χείρωνα και τοῦ χειροτέρου τῶν Γερμανῶν, ἔτυχε διακοπῆς, ἵνα ἠμνυσῃ τήν τοιαύτην Δικαοσύνην ὅταν ἐξήρχετο τῆς Φυλακῆς.-

ΙΔ) Ὁ συστήσας Τάγματα τοῦ ἐχθροῦ, ὁ ἔχων ἄνω τῶν τεσσαράκοντα ἀποδεδειγμένους φόνους και καταδόσεις ὁ ἀπαγχονίσας Ἕλληνας Δημοσίᾳ, ὁ καί ὁ ἴδιος μή ἀναμένων, παρά μόνον ἐπιεικῶς, τήν εἰς θάνατον καί παρά Κοινοῦ Δικαστηρίου καταδίκην του, ἔτυχε διακοπῆς, ὅστις ὅμως ἐν τῇ ὑστάτῃ τῆς συνειδήσεώς του, ἐξεφράζε τήν αἰσχύνην του δι’ ἑαυτόν καθ’ ὅσον, αὐτός ἀπεφυλακίζετο ἐνῶ τό ἔσχατον ὄργανον τῆς ἰδικῆς του δράσεως ἐξηκολουθεί ἀλλά καί ἐξακολουθεῖ σηπώμενον εἰς τάς Φυλακάς.-

ΙΕ) Ὁ ἀποδεδειγμένως δράσας μετά τῆς Οχράνα καί τῶν ἐπισήμων Βουλγαρικῶν Ἀρχῶν κατά τήν κατοχήν, ὁ ἔχων πλείστους φόνους και καταδόσεις, ὁ προδώσας εἰς τούς Βουλγάρους πᾶν τό Ἑλληνικόν, ὅστις πλήν τῶν ἄλλων ἦτο καί σημαῖνον στέλεχος τοῦ ΕΛΑΣ, ἔτυχε… διακοπῆς[16]. 

Οι δεκαπέντε περιπτώσεις ενοχής των δοσίλογων παρουσιάζουν, όχι μόνο το μέγεθος των εγκληματικών και αντεθνικών πράξεων που διέπραξαν οι συνεργάτες με τους κατακτητές στα χρόνια της κατοχής, αλλά και το πολιτικό και κοινωνικό κλίμα που διαμορφώθηκε στη χώρα μας μετά τον Β’ παγκόσμιο πόλεμο.

Ο Λαγγούσης, για τις παραπάνω υποθέσεις είχε στη διάθεση του Γενικού Επιτρόπου εκτός από τις δικογραφίες και κατάλογο με ονοματεπώνυμα και άλλα στοιχεία ενοχής.

Οι εγκληματίες αυτοί, που υποπίπτουν όχι μόνο στις Διατάξεις της Σ.Π. 6/45 και της Α.Π. 182/45, αλλά και στη συρροή αδικημάτων βάσει των Διατάξεων του Κοινού Ποινικού Νόμου, όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν, όπως προέβλεπαν οι παραπάνω Σ.Π., αλλά ύστερα από δεκάμηνη φυλάκιση ως υπόδικοι, αφέθηκαν ελεύθεροι μετά από απόρριψη εννέα, δέκα και δεκαεπτά αιτήσεων, ενώ διώκονταν και φυλακίζονταν χιλιάδες αντιστασιακοί με την κατηγορία του κομμουνιστή.

Για τον τρόπο απαλλαγής των κρατουμένων δοσίλογων υπάρχουν μαρτυρίες που αναφέρουν ότι ανώτεροι δικαστικοί μετέβαιναν στις φυλακές και πρότειναν με την ιδιότητα πια του δικηγόρου να αναλάβουν την υπεράσπισή τους, εγγυώμενοι την αποφυλάκιση αντί ορισμένου ποσού. (Ένας μάλιστα εξ αυτών, ως δικαστής Πρόεδρος του Συμβουλίου, οκτώ φορές απέρριψε αίτηση αποφυλάκισης, ενώ ως δικηγόρος την πέτυχε για τον πελάτη του αντί χρηματικού ποσού).

Οι πιο πάνω προδοτικές πράξεις, που τόσο έντονα διατυπώνει ο Λαγγούσης, κατά τον ίδιο «μικράν ιδέαν δίνουν των όσα είμαι πρόθυμος να εκθέσω ενώπιον της ανακρίσεως, ην θέλετε είμαι βέβαιος διατάξει καθ’ όσον, πλην τούτων, πλείσται όσαι περιπτώσεις υπάρχουν μηνυθέντων και παντελώς μηδέποτε ενοχληθέντων παραβατών ουχί άρθρων, αλλ’ ολοκλήρου της 6/45 Συντακτικής Πράξεως»[17]. 

Και άλλα πολλά έγγραφα και επιστολές κρατουμένων δοσιλόγων αναφέρονται στον τρόπο με τον οποίον αποφυλακίστηκαν οι εγκληματίες του δοσιλογισμού. Επιστολή του δοσίλογου Μ. Βέλλου είναι χαρακτηριστική για τους τρόπους και τους παρασκηνιακούς παράγοντες που λειτουργούσαν για την αποφυλάκιση και την ποινική απαλλαγή των δοσίλογων.

«Ήδη έχω βρη χαρτιά, τα οποία μπορούν πολύ να βοηθήσουν εις το ζήτημα της χάριτος, αλλά ο Νίκος μου λέγει, ότι εντός της προσεχούς εβδομάδος πρόκειται να επιστρέψει εδώ.

Θα είχαν ενδιαφέρον για μένα εκ των Υπουργών οι κ.κ. Κότσιανος, Θεοχαρίδης και ο κ. Καραμανλής, εις τον οποίον έγραψαν φίλοι μου εκ Σερρών. Επίσης εις τον κ. Ζέρβαν και τον κ. Νικολόπουλον, Συνταγματάρχην Διευθυντήν του Υπουργείου Δημοσίας Τάξεως έχουν γράψει συγγενείς μου από την Ήπειρον που ήσαν μαζί στο Βουνόν.

Για τους βουλευτάς της Θεσσαλονίκης τί να σας γράψω δεν ξέρω. Είναι όλοι γνωστοί, αλλά γνωρίζητε την ποιότητα. Ο κ. Θεμελής  είναι στην Σαλονίκην. Ο κ. Κωστόπουλος επίσης. Οι Γκίνης, Ξαρχάκος, Πάζης θα ήσαν πρόθυμοι αν είχαν δύναμιν και γνώσιν ενεργείας.

Στον κ. Αλεξανδρήν δεν ξέρω, αν έγραψε σχετικώς ο κ. Βουγάς, όπως είχε υποσχεθή.

Πάντως, συνεννοηθήτε με τον κ. Κώνσταν και κανονίσατε και όταν ελθήτε μου λέτε. Ο κ. Τσώχος μου είπε, ότι η Λέσχη Φιλευθέρων έγραψε στο Κόμμα για να φροντίσουν για τον κ. Ρένην. Ο κ. Σπηλιωτόπουλος Ιωάννης και Παπαηλιάκης  ότι έγραψαν στον Αρχηγόν κ. Βενιζέλον τον οποίον σεις ξέρετε καλλίτερα από αυτούς, ώστε να μην γνωρίζω τι γίνεται. Και ενδέχεται από όλους αυτούς να μην έχη κάμει κανείς τίποτε. Ο κ. Μόσχου των Σερρών έγραψε σε κάποιον ανώτερον Υπάλληλον του Υπουργείου εκ Σερρών, διότι είναι δυσαρεστημένος από το Κόμμα. Ο κ. Μπαντουβάκης Γεώργιος και Γιαννακίδης Νομάρχης Κοζάνης έγραψαν και αυτοί στον Ζέρβαν. Υπεσχέθη και ο κ. Παπαχριστοδούλου, αλλά δεν ξέρω αν μπορούμεν να κατεβούμεν στα δυο χρόνια και να τελειώνωμεν αμέσως»[18].

Στον αρκετό περιορισμένο χώρο που διαθέτουμε, γίνεται αδύνατο να αξιολογήσουμε το σύνολο των τόσο ενδιαφερόντων αρχειακών πηγών. Πάντως, αυτό που προκύπτει από την ποικιλία των δικαστικών εγγράφων είναι ότι πολλοί από τους κυριώτερους ποινικά υπόλογους δεν διώχθηκαν για τις αντεθνικές τους πράξεις. Όλες οι υποθέσεις των δοσίλογων σε τελική ανάλυση αναθεωρήθηκαν και οι ποινές μειώθηκαν τόσο, ώστε το 1949 όλοι οι δοσίλογοι βρέθηκαν εκτός των φυλακών.

Τα συμπεράσματα που εξάγουμε από μια πρώτη προσέγγιση των δικαστικών εγγράφων από τα αρχεία των δικηγόρων Ι. Σταθάκη και Γ. Μέλλου και αφορούν τη δίωξη των δοσίλογων στη Θεσσαλονίκη, μπορούμε να τα συνοψίσουμε στα εξής:

1. Η κατάσταση του εμφυλίου σπαραγμού που επικράτησε στη χώρα μας μετά την απελευθέρωση, δεν δικαίωσε τις ελπίδες του λαού μας για μια Ελλάδα ελεύθερη με δημοκρατικό και δημιουργικό μέλλον. Χρειάστηκε μια εικοσιπενταετία αγώνων και θυσιών για να μπει σε μια ομαλή δημοκρατική πορεία.

2. Η πολιτική ηγεσία του τόπου, απούσα από τους μεγάλους αγώνες της κατοχής, καθηλωμένη στα προπολεμικά κοινωνικά πρότυπα, μικροψύχισε και στάθηκε ανίκανη να συλλάβει τις αλλαγές που έφερε ο πόλεμος.

3. Η ηγεσία της αριστερά, υποανάπτυκη ιδεολογικά και πολιτικά συνέβαλε στη διαμόρφωση του εμφυλιοπολεμικού κλίματος.

4. Η Συντακτική Πράξη 6/45 και ο Αναγκαστικός Νόμος 182/45  που θεσπίστηκαν από την κυβέρνηση του Ν. Πλαστήρα, προέβλεπαν την υποδειγματική τιμωρία των δοσίλογων, αλλά τροποποιήθηκαν ή θεωρήθηκαν αντισυνταγματικοί από τη συντηρητική κυβέρνηση Βούλγαρη. Αποτέλεσμα: Όλοι οι δοσίλογοι μέχρι το τέλος του έτους 1949, βρέθηκαν εκτός των φυλακών, για να μπουν σ’ αυτές οι αντιστασιακοί.

5. Οι οικονομικοί δοσίλογοι που πλούτισαν λεηλατώντας τον ελληνικό λαό μαζί με τον κατακτητή, όχι μόνο δεν τιμωρήθηκαν ως εγκληματίες πολέμου, αλλά απαλλάχθηκαν και από την πληρωμή των αναλογούντων φόρων και τελωνειακών δασμών, που δεν πλήρωσαν κατά τη διάρκεια της κατοχής.

6. Οι δοσίλογοι έτυχαν προνομιακής μεταχείρισης εκ μέρους των μεταπολεμικών κυβερνήσεων και της ελληνικής δικαιοσύνης.

7.  Οι κατηγορούμενοι ως δοσίλογοι, κρίθηκαν, όχι ανάλογα με τα αδικήματα που διέπραξαν, αλλά ανάλογα με το ποσό που πλήρωσαν για την απαλλαγή.

8. Η αγωνιστική αντιστασιακή ιδεολογία διώχθηκε σκληρά από την επίσημη πολιτική του καιροσκοπισμού, της υποταγής και της δουλοπρέπειας.

9. Η έρευνα των αρχείων των δικαστικών υπηρεσιών της χώρας μας στην περίοδο αυτή –αν αυτά έχουν διασωθεί- θα ρίξει άπλετο φως στους σκοτεινούς παραλογισμούς εκείνης της εποχής.

---

[1]               ΦΕΚ. Τεύχος Α’ π. αριθ. φ.φ. 12 & 56, 1945.

[2]               Κ.Ι.Θ., αρχείο Ι. Σταθάκη, φάκελος 12, υποφ. 4 αριθ. εγγρ. 36.

[3]               Ό.π., φ. 12, υποφ. 2, εγγρ. 2.

[4]               Κ.Ι.Θ., αρχείο Γ. Μέλλου, φ.φ. 27,28,48.

[5]               Ό.π., φ. 45.

[6]               Ό.π., φ. 18.

[7]               Το χρέος της Γερμανίας προς την Ελλάδα από τα αναγκαστικά δάνεια, τις κατασχέσεις, τις καταστροφές κ.λ.π., που προκάλεσαν τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής, με τους επιεικείς προϋπολογισμούς που έκανε ο διάσημος οικονομολόγος Άγγελος Αγγελόπουλος, με τόκο μόνο 3% ανέρχεται στο ποσό των 36 δισ. δολλαρίων. Σε ομιλία του στο Επαγγελματικό Επιμελητήριο Θεσσαλονίκης, ο κ. Μανώλης Γλέζος, αναφέρθηκε διεξοδικά στο θέμα, παραθέτοντας σειρά στοιχείων και δεδομένων. Βλ. εφημ. BONUS, 16-9-1994. 

[8]               Κ.Ι.Θ., αρχείο Ι. Σταθάκη, φ.12, υποφ.3, αριθ. εγγρ. 56-ΙΙΙ.

[9]               Ό.π., φ. 12, υποφ. 3, αριθ. εγγρ. 37, 38, 82.

[10]             Ό.π., φ. 12, υποφ. 3 αριθ. εγγρ. 16, 20. 

[11]             Ό.π., φ. 12, υποφ. 2, αριθ. εγγρ. 17.

[12]             Ό.π., φ. 12, υποφ. 3 αριθ. εγγρ. 49, 53.

[13]             Ό.π., φ. 12, υποφ. 4, αριθ. εγγρ. 14, 15, 18, 22, 23, 28, 33, 35.

[14]             Ό.π., φ. 12, υποφ. 2, αριθ. εγγρ. 15, 16.

[15]             Ό.π.,  φ. 12, υποφ. 3, αριθ, εγγρ. 62-67, 72-80.

[16]             Ό.π., φ. 12, υποφ. 5, αριθ. εγγρ. 32.

[17]             Ό.π., φ. 12, 5, 32.

[18]             Ό.π., φ. 12, υποφ. 3, αριθ. εγγρ. 64.