Η ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΓΡΕΒΕΝΩΝ- ΒΟΪΟΥ (1941- Άνοιξη 1943)

3. ΟΙ ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΙΣΧΥΡΟΥ ΚΑΙ ΜΑΖΙΚΟΥ  ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ

Μετά τη σύντομη εισαγωγή, ας δούμε όμως ποιοι παράγοντες και ποιες προϋποθέσεις συνετέλεσαν στη δημιουργία ενός ισχυρού και μαζικού αντιστασιακού κινήματος στην περιοχή που κατατρόπωσε τον ιταλικό φασισμό και τους επίκουρούς του στην πρώτη φάση 1941-Μάης 1943.

1.  Τους πρώτους μήνες της κατοχής επικράτησε το φαινόμενο άναρχης κατάστασης. Η αβεβαιότητα και ανασφάλεια, οι ζωοκλοπές, οι ληστείες, οι δολοφονίες, η πείνα και η μαύρη αγορά απλώνονταν στην περιοχή.

2.  Στις υποδιοικήσεις και στους σταθμούς χωροφυλακής εγκαθίσταται η ιταλική καραμπινιερία, όμως, από το φθινόπωρο του ’41 μένει μόνο η ελληνική αστυνομία να παίξει το ρόλο της καραμπινιερίας. Στόχος των ιταλικών αρχών κατοχής ήταν η λεηλασία της περιουσίας των αγροτών, η σοδιά των σιτηρών και οσπρίων, τα ζώα (μοσχάρια, αιγοπρόβατα, γαλακτοκομικά, κότες, αυγά και ό,τι άλλο αποτελούσε τον οβολό του φτωχού αγροτικού νοικοκυριού. Το ψωμί εξαφανίζεται ιδιαίτερα στις πόλεις και πολλές φορές γίνεται και αντικείμενο απάνθρωπης συναλλαγής.

    Το φοβερότερο πράγμα που δοκιμάζουν οι λαοί στους πολέμους είναι η πείνα. Αν το Μεσολόγγι έπεσε, δεν ήταν γιατί κιότεψαν οι υπερασπιστές και ήρωές του μπροστά στις ορδές του Ιμπραήμ και του Κιουταχή, αλλά γιατί τους λύγισε η πείνα. Οι κατακτητές για να γονατίσουν το λαό και να τον αποτρέψουν από την αντίσταση, μα ακόμα και να εκδικηθούν την Ελλάδα για την αντίσταση με το «ΟΧΙ», εφάρμοσαν το σκληρό αυτό μέτρο της πείνας. Τελικά όμως δεν μπόρεσαν να πετύχουν αυτό που ήθελαν, να γονατίσουν δηλαδή την αδάμαστη και ακατανίκητη ψυχή του λαού της περιοχής Γρεβενών-Βοΐου.

  Σε αντίθεση με την αδάμαστη ψυχή του λαού μας, η άρχουσα τάξη της χώρας μας έσπευσε να μπει στην υπηρεσία των κατακτητών. Ο ημερήσιος τύπος της κατοχής δείχνει σε όλο το βάθος τη δουλοπρέπεια στους ξένους αφέντες. Δεν υστερεί σ’ αυτό και ο ανώτερος κλήρος. Δεν είχε πατήσει ακόμη η μπότα του Γερμανού κατακτητή στην περιοχή μας και ο μητροπολίτης Γρεβενών έσπευσε με επιστολή του να ευχαριστήσει τον Χίτλερ για την εισβολή των Γερμανών στη χώρα μας. Είναι αποκαλυπτική η επιστολή η οποία δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα  «ΝΕΑ ΕΥΡΩΠΗ» το Σάββατο 3 Μαΐου  1941.

 «Η πόλις των Γρεβενών δια του Αρχιεπισκόπου αυτής προέβη εις μίαν αυθόρμητον εκδήλωσιν των αισθημάτων του λαού της περιφερείας απευθύνασα προς τον αρχηγόν του γερμανικού κράτους Αδόλφου Χίτλερ επιστολήν δια της οποίας εκφράζονται θερμαί ευχαριστίαι δια την επιδειχθείσαν εκ μέρους του γερμανικού στρατού και της αεροπορίας διακριτικότητα κατά τας ώρας των επιχειρήσεων εις την περιφέρειαν αυτήν.

    Η αυθόρμητος αυτή εκδήλωσις εκ μέρους των επισήμων αρχών των Γρεβενών αποκτά ιδιαιτέραν όλως σημασίαν διότι ερμηνεύει τα αισθήμτα ολόκληρου του ελληνικού λαού ο οποίος αντιλαμβάνεται ότι ο γερμανικός στρατός αφίκετο εις Ελλάδα με τας καλλιτέρας των διαθέσεων και με τον αποκλειστικόν σκοπόν της εκδιώξεως του βρετανού εισβολέα εξ Ελλάδος.

  Η θαρραλέα αυτή πράξις των κατοίκων των Γρεβενών διαγράφει την σταθεράν οδόν την οποίαν θα ακολουθή ο ελληνικός λαός δια την σωτηρίαν της πατρίδος του»[1]. 

  Ευτυχώς που τα αισθήματα του λαού της περιοχής μας, αλλά και όλης της χώρας ήταν εντελώς αντίθετα από αυτά που εκφράζονταν στην επιστολή προς τον Χίτλερ.

  Αργότερα, στις 25 Μαρτίου του 1943, όταν έπνεε ούριος άνεμος της ελευθερίας και ο ΕΛΑΣ έμπαινε θριαμβευτικά στην πόλη μας, χοροστατούντος του Γερβασίου, με παλλαϊκή συμμετοχή τελέσθηκε δοξολογία στον Ιερό Ναό της Ευαγγελιστρίας.

  Για την αντίσταση του στρατού μας ο ίδιος ο Χίτλερ αναγκάσθηκε να δηλώσει τα εξής:

  «Η ιστορική δικαιοσύνη μου επιβάλλει να διαπιστώσω ότι μεταξύ των εχθρών, οι οποίοι ευρίσκοντο απέναντι ημών, ο Έλλην στρατιώτης προ πάντων, επολέμησε με το μεγαλύτερον θάρρος. Παρεδόθη μόνον, όταν η εξακολούθησις της αντιστάσεως δεν ήτο πλέον δυνατή και δεν είχε πλέον κανένα λόγον».[2]

  Η ίδια εφημερίδα κατά την άποψη των Γερμανών μας δίνει έναν υπερβολικό αριθμό αιχμαλώτων Ελλήνων αξιωματικών σε 800 και 210 χιλιάδες στρατιώτες.

Στα δύσκολα χρόνια του χειμώνα 1941-42 και 1942-43 η εικόνα που παρουσιαζόταν ήταν τραγική. Ολόκληρα καραβάνια φορτωμένων ανδρών, γυναικών και παιδιών από την ορεινή Πίνδο και την Ήπειρο ξεχύνονταν προς την Πτολεμαΐδα και τους κάμπους της Μακεδονίας μέχρι τον Αξιό για αναζήτηση ψωμιού. Φορτωμένοι άλλοι με βελέντζες, ρουχισμό, τιμαλφή αντικείμενα, άλλοι από τους Φιλιάτες της Ηπείρου φορτωμένοι με λάδι και ό,τι άλλο είχαν και δεν είχαν, τα έδιναν για αντάλλαγμα με σιτάρι και καλαμπόκι.

Οι πατριωτικές οργανώσεις ανέπτυξαν μεγάλη δραστηριότητα για τη σωτηρία του λαού. Οργάνωσαν συσσίτια για τα παιδιά και τους άπορους. Στην έκκληση των οργανώσεων ο λαός, κυρίως η αγροτιά, απάντησε με μεγάλες προσφορές και δωρεές και σώθηκε ο λαός από την πείνα.

3.  Η καραμπινιερία σε καθημερινή βάση καλούσε τον ανδρικό πληθυσμό και με άγρια, απάνθρωπα βασανιστήρια ζητούσε τα όπλα που είχαν κρύψει μετά την κατάρρευση του αλβανικού μετώπου. Το Ελληνικό Εθνικό Γραφείο Εγκλημάτων Πολέμου αναφέρει πολλά εγκλήματα των Ιταλών,  που δεν υστερούν σε βιαιότητες από αυτές των Γερμανών.

        Ο συνταγματάρχης (αργότερα στρατηγός) Ντελ Τζιούντιτσε, της μεραρχίας «Πινερόλο», στέλνει, στα χρόνια 1942-1943, 120 Έλληνες στα συμβούλια πολέμου. Τριάντα εννέα απ΄ αυτούς τουφεκίστηκαν, οι υπόλοιποι κλείστηκαν σε στρατόπεδα. Είναι άμεσα υπεύθυνος για τ΄ απάνθρωπα βασανιστήρια που επιβάλλονταν στους αγωνιστές της Αντίστασης. Τους κρεμούσαν απ΄ τα μπράτσα, ως την εξάρθρωση. Σ΄ άλλους, με μια τρόμπα ποδηλάτου, φυσούσαν αέρα στον πρωκτό, ώσπου να διαραγούν τα έντερά τους. (Κατηγορητήριο 206/44).

            Ο συνταγματάρχης Βενιέρι είναι προσωπικά υπεύθυνος για βιασμούς σε κοπέλες και σε γυναίκες στο Άργος Ορεστικό. Είναι, ακόμα, υπεύθυνος για το βομβαρδισμό χωριών της περιοχής και για μια εκατοντάδα εκτελέσεων, από τις οποίες 46 ομήρων. (Κατηγορητήριο 206/44). Ένας άλλος ανώτερος αξιωματικός της μεραρχίας «Πινερόλο», ο ταγματάρχης Ντι Πρίμα - Καστέρτζιο, εφαρμόζει κι αυτός τη διάρρηξη των εντέρων των κρατουμένων και βιάζει προσωπικά κοπέλες του χωριού Δεντροχώρι, αφού τις είχε αποκοιμίσει με κοκκαΐνη. (Κατηγορητήριο 206/47).

            Ο ανθυπολοχαγός Σπάταλο εκτελεί 10 κτηνοτρόφους στο Γράμμο, βιάζει γυναίκες στο Γράμμο και στα Γιαννοχώρια[3]. (Κατηγορητήριο 206/50). Ο υπολοχαγός Τζιόνε πυρπολεί το Άργος Ορεστικό. Ο υπολοχαγός Ονοράτο κι ο ανθυπασπιστής Αλταντόνε εκτελούν αιχμαλώτους, αφού τους βασανίζουν σαδιστικά και τους υποχρεώνουν, π.χ., να καθίσουν πάνω σ΄ αναμμένα κάρβουνα. Το βασανιστήριο που υφίσταται ο αντάρτης Σινανόγλου είναι τυπικό: τον δέρνουν ώσπου το πρόσωπό του γίνεται αγνώριστο, του βγάζουν τα δόντια με την τανάλια, τον δένουν στην ουρά ενός αλόγου και κεντρίζουν το άλογο με μια ξιφολόγχη. Το άλογο καλπάζει για ένα διάστημα, σέρνοντας πίσω του τον δυστυχισμένο, ενώ οι βασανιστές ακολουθούν με μοτοποδήλατο. Όταν, τέλος, τον λύνουν, τον υποβάλλουν σε καινούργια βασανιστήρια. Οι δήμιοί του χύνουν καυτό λάδι στις πληγές του, τον μαστιγώνουν στις πατούσες των ποδιών, του χαράζουν τη σάρκα και του βάζουν αλάτι. Την έβδομη μέρα, τον υποχρεώνουν να σκάψει τον τάφο του (πράγμα που το κάνει γονατιστός, μην έχοντας πια δύναμη να σταθεί στα πόδια του) και τελικά τον εκτελούν επί τόπου. (Κατηγορητήριο 206/52).[4] 

4.  Επίκουρη των Ιταλών γίνεται η λεγεώνα των ρουμανίζοντων βλάχων - ευτυχώς λίγων - του Αλκιβιάδη Διαμάντη, που ονειρεύτηκαν το «Πριγκιπάτο της Πίνδου» υπό την αιγίδα της ιταλικής αυτοκρατορίας. Αυτοί ληστεύουν και βασανίζουν τον κόσμο.

5.  Διαμορφώνεται ο θεσμός των καθαρμάτων, κάθε λογής συνεργατών, εκβιαστών, καταδοτών και κάθε ανέντιμου στοιχείου που φύτρωσε στα χωριά και στις πόλεις των Γρεβενών  και Βοΐου.

            Ο λαός της περιοχής μας, ορεινός, περήφανος, σκληροτράχηλος, ακατάβλητος και ανυπότακτος σε κάθε κατακτητή και ξεχασμένος από την πολιτική ηγεσία, ήταν αδύνατο να δεχθεί αυτό το αδιέξοδο και την εθνική ταπείνωση.

---

[1] Εφημ. «Νέα Ευρώπη», 3 Μαίου 1941.

[2] Από το λόγο του Φύρερ, εφημ. «Νέα Ευρώπη» 11-5-1941.

[3] Πρόκειται για το χωριό Γιαννοχώρι, τα χωριά του Γράμμου αναφέρονται ως Γραμμοχώρια.

[4] Α. Κέντρου, Η Εθνική Αντίσταση, 1940-1944, τ. 2, Θεμέλιο 1983, σ. 60.

Η ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΓΡΕΒΕΝΩΝ- ΒΟΪΟΥ (1941- Άνοιξη 1943)

2. Η ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ

Η ιστοριογραφία για την Εθνική Αντίσταση είναι μεγάλη. Γράφτηκαν και γράφονται πολλά. Σε ό,τι αφορά την Εθνική Αντίσταση στην περιοχή Γρεβενών-Βοΐου παραμένει ακόμα άγνωστη στο πανελλήνιο ή μειώνεται ο ρόλος και το μέγεθός της. Κυρίως πολλοί ιστορικοί που ασχολήθηκαν γενικότερα με την ιστορία της Εθνικής Αντίστασης, έμειναν προσηλωμένοι σε κομματικές και πολιτικές στρατηγικές στα παρασκήνια της υψηλής πολιτικής και αγνόησαν το βασικό στοιχείο, το λαό της κατοχικής περιόδου. Έλειψε η κοινωνιολογική προσέγγιση. Κινήθηκαν με κατευθυνόμενες τάσεις. Με προσπάθειες επιστημονικοφανών προσεγγίσεων. Κινήθηκαν μέσα στη σφαίρα των παλαιών ερίδων.

            Ο Heinz Richter[1] παρατηρεί ότι η επιφυλακτικότητα Ελλήνων ιστορικών κάνει ν΄ αποσιωπούνται τα πραγματικά περιστατικά, που η αποκάλυψή τους θα ήταν οδυνηρή για το κατεστημένο. Κι όταν αυτά δεν αποσιωπούνται ολότελα, αποκρύβονται σε τέτοιο σημείο, ώστε να μη μπορούν να επιδράσουν πολιτικά στην κοινή γνώμη. Γι΄ αυτό εδώ μπορεί κανείς να μιλήσει πραγματικά για «συνομωσία της σιωπής». Η «επιφυλακτικότητα» των ειδικών έχει πολλές αιτίες. Η αποκατεστημένη πολιτική ολιγαρχία δεν ήθελε να ερευνηθεί η στάση της την εποχή της δικτατορίας και της κατοχής! Ξένοι ιστορικοί που ασχολήθηκαν με την ιστορία της εθνικής μας αντίστασης είδαν πιο αντικειμενικά τα πράγματα. Τελευταία γίνονται θετικές προσπάθειες για τη μελέτη της ιστορίας της Εθνικής Αντίστασης της Δ. Μακεδονίας.

Από τη δεκαετία του 1980 στην Κοζάνη ξεκίνησε μια σημαντική προσπάθεια ανάδειξης της τοπικής ιστορίας με τη συλλογή ντοκουμέντων, την έκδοση απομνημονευμάτων, επιστημονικών συνεδρίων, καταγραφή μαρτυριών για τη δεκαετία του ’40 με τη συνδρομή της Δημοτικής Αρχής Κοζάνης και της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης. Τα απομνημονεύματα του αρχηγού της Πίνδου Φωτεινού, του δημοσιογράφου - αγωνιστή Σταύρου Θεοδοσιάδη, του Χείμαρρου, του Υψηλάντη, του Νταϊλιάνη,του Σακαλή και άλλων αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης ρίχνουν άπλετο φως στα γεγονότα της κατοχής, γελοιοποιούν τις απολογητικές προσπάθειες των μίσθαρνων του δωσιλογισμού, των απόντων από την Εθνική Αντίσταση στην εποχή που αναφερόμαστε.

---

[1] Heinz Richter, Η ελληνική αντίσταση 1936-1949 τ.τ. 1-2, Εξάντας, 1975, σ. 162-163.

Η ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΓΡΕΒΕΝΩΝ- ΒΟΪΟΥ (1941- Άνοιξη 1943)

1. EΙΣΑΓΩΓΗ

   Η Εθνική Αντίσταση στην περιοχή Γρεβενών- Βοΐου αποτελεί μια από τις λαμπρότερες σελίδες της νεότερης ιστορίας μας. Είναι ό,τι πιο άξιο να θυμάται κανείς από την επική δεκαετία του 1940. Η αναδίφηση των γεγονότων και των εξελίξεων που διαδραματίστηκαν στην περιοχή, παρουσιάζουν γεγονότα και εξελίξεις πανελλαδικής σημασίας, γιατί δώσανε καίρια χτυπήματα στον ιταλικό φασισμό.

  Δεν κρύβω και τη συναισθηματική μου ένταση για το αντιστασιακό μεγαλείο του λαού της περιοχής, γιατί κατάγομαι από την περιοχή αυτή και συγκυριακά φέρνω στη μνήμη μου τον «υπέρ πάντων» πατριωτικό πόλεμο του λαού της περιοχής ενάντια στους κατακτητές. Η γενιά μου, όντας τότε παιδιά, ήμασταν τα επικοινωνιακά αγγεία της εποχής, σ΄ ένα σύμπλεγμα αντιστασιακών οργανώσεων που συνέδεε χωριό με χωριό, που είναι δύσκολο να το φανταστεί κανείς αν δεν το έζησε, τόσο περισσότερο σήμερα για τους νέους μας που ζουν σε μια άλλη εποχή με τεράστιες αλλαγές. Η γενιά αυτή λοιπόν ωρίμασε πρόωρα, γεύτηκε το πικρό ψωμί των δύσκολων εκείνων χρόνων, αλλά γεμάτων εθνική περηφάνια, αυταπάρνηση, αλλά και απογοητεύσεις.

  Την Εθνική μας Αντίσταση θα πρέπει να τη βλέπουμε σαν ένα τμήμα των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων των καταπιεζόμενων λαών για την ανεξαρτησία τους. Με αυτήν την οπτική ερμηνεία μας δίνεται η δυνατότητα να ξεφύγουμε από τις στενές αντιλήψεις μιας εσωστρέφειας

 Ο Β’ παγκόσμιος πόλεμος που ξέσπασε το 1939, άρχισε μεταξύ των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Από τη μια μεριά ο συνασπισμός Αγγλίας, Γαλλίας, Η.Π.Α. και από το 1941 στον συνασπισμό αυτό προσχώρησε και η Σοβιετική Ένωση. Από την άλλη πλευρά οι χώρες του άξονα ήταν η Γερμανία, Ιταλία και  Ιαπωνία.

  Ο πόλεμος αν και άρχισε μεταξύ των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, ήταν από την αρχή του αμυντικός από μέρους των συμμάχων και άδικος, κατακτητικός από μέρους του Άξονα.