Η ΠΡΩΤΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΓΡΕΒΕΝΩΝ- ΒΟΪΟΥ (1941- Άνοιξη 1943)

4. Η ΚΑΤΟΧΗ ΚΑΤΑΛΥΤΗΣ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΞΕΛΙΞΕΩΝ

  Οι πιο πάνω συνθήκες που μας επέβαλαν οι κατακτητές, αποτέλεσαν το έδαφος πάνω στο οποίο ξεφύτρωσε η πολιτική της κατοχικής περιόδου.

Την κατοχή λοιπόν, ερευνώντας την, θα πρέπει να τη δούμε σαν καταλύτη για μια σειρά απρόβλεπτες πολιτικές και κοινωνικές αντιδράσεις. Να λάβουμε υπόψη την κατάρρευση των δομών, την αποσύνθεση των κατεστημένων συστημάτων εξουσίας και σκέψης, το σάρωμα των πελατειακών σχέσεων και μια σειρά άλλων θεσμών.[1] Η κατάρρευση λοιπόν όλων αυτών των δομών είναι σαρωτική ιδιαίτερα στην ελεύθερη Ελλάδα, δηλαδή στην περιοχή που αναφερόμαστε, αλλά και πλατύτερα.

Η αποσύνθεση της κοινωνίας και οι απρόβλεπτοι κίνδυνοι οδήγησαν σε ασυνήθιστες ηθικές επιλογές. Η ίδια η κοινωνία μετατράπηκε σε πεδίο μάχης, διαδραματίζονται αλλαγές και ανακατατάξεις, δημιουργούνται διάφορα ρεύματα και τάσεις στην κατεχόμενη ελληνική κοινωνία. Δημιουργείται ο δασιλογισμός, η αποχή, η κυβέρνηση του Καΐρου και η Αντίσταση.[2]

Μέσα από αυτά τα ρεύματα θα πρέπει να δούμε το ρόλο της αστικής πολιτικής ηγεσίας, των αξιωματικών, της χωροφυλακής και των σωμάτων ασφαλείας, των φοιτητών και της νεολαίας, των δημοσίων υπαλλήλων, της τάξης των εμπόρων, βιομηχάνων και μικροεπαγγελματιών, των αγροτών και εργατών, της εκκλησίας και των μειονοτήτων.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο λαός περίμενε να δει μπροστάρηδες στην αφόρητη κατάσταση, τις αστικές δυνάμεις, δηλαδή, την πολιτική ηγεσία  και τους ανώτερους αξιωματικούς, όσους δεν ανήκαν στην «πέμπτη φάλαγγα», στους ομογάλακτους του Μουσολίνι και του Χίτλερ και ήταν η συντριπτική πλειοψηφία. Δυσκολεύτηκαν όμως ν΄ αποκολληθούν απ΄ το πρόβλημα επιβίωσης. Προτίμησαν το μισθό και διάφορες θέσεις σε νομαρχίες, δήμους, γυμνάσια, συνεταιρισμούς, μύλους, συσσίτια, φούρνους ή ακόμα και τις χαρτοπαιχτικές λέσχες και τα καφενεία. Δεν είναι όμως λίγοι, ιδιαίτερα κατώτεροι αξιωματικοί, όπου όταν φούντωσε το αντιστασιακό κίνημα, πρόσφεραν από τις γραμμές της αντίστασης τον καλύτερο εαυτό τους.[3]

Την πρωτοβουλία, λοιπόν, για την κάλυψη του κενού που είχε δημιουργηθεί, την πήραν οι δηλωσίες κομμουνιστές, στην πλειοψηφία τους δάσκαλοι, καθηγητές, δικηγόροι, δικαστικοί υπάλληλοι, πολιτευτές κομμάτων, αγρότες, εργάτες και βιοτέχνες, οι περισσότεροι έφεδροι αξιωματικοί, που διακρίθηκαν στα αλβανικά βουνά. Αυτοί ήταν κοντά στο λαό, αυτοί μαζί με το λαό δοκίμασαν τα βασανιστήρια και τις ταπεινώσεις των κατακτητών. Ήταν αυτοί που είχαν διαφύγει τη σύλληψη από τη δικτατορία της τετάρτης Αυγούστου ή είχαν κάνει δήλωση, κατώτερα στελέχη, απλά μέλη που γνώριζαν καλά τους κανόνες της παρανομίας και του συνομωτισμού.

---

[1] Mark Mazower Στην Ελλάδα του Χίτλερ. Η εμπειρία της κατοχής, εκδ. Αλεξάνδρεια 1994, σ. 11-14.

[2] Δημ. Κυρατζόπουλος - Φωτεινός Απομνημονεύματα της Εθνικής Αντίστασης 1940-1944, τετράδιο 2, σ. 143-146 (ανέκδοτο). Τα απομνημονεύματα του Φωτεινού δημοσιεύτηκαν προσφατα σε βιβλίο με τίτλο «Δυτική Μακεδονία η ελευθερη Ελλάδα της κατοχής».

[3] ο.π. Τετράδιο 2, σ. 141-143. Βλέπε και «Η δεκαετία του 1940-1950 στη Δυτική Μακεδονία. Συνέδριο.