Απόσπασμα απο το βιβλίο μου "Πορεία ζωής" που ετοιμάζεται προς έκδοση
ΠΩΣ ΓΝΩΡΙΣΑ ΤΟΝ ΓΕΩΡΓΙΟ ΒΑΦΟΠΟΥΛΟ
Στο περίπτερο του Φεστιβάλ Βιβλίου που εργάστηκα, μου έδωσαν και ένα πιεστήριο της εποχής του Γκούτεμπεργκ - εφευρέτη του πρώτου τυπογραφικού πιεστηρίου - όπου τύπωνα μια γκραβούρα του 19ου αιώνα, με γενική άποψη της Θεσσαλονίκης και την μοίραζα στους επισκέπτες. Πέρασε από το περίπτερο και ο αείμνηστος ποιητής, συγγραφέας και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, αλλά και εξαίρετος άνθρωπος, ο Γεώργιος Βαφόπουλος. Έγραψε στο βιβλίο των επισκεπτών τις εντυπώσεις του για το πρώτο πνευματικό γεγονός που οργανώθηκε στην πόλη μας από τον Οργανισμό των εκδοτών.
Ήταν η περίοδος που το ζεύγος Βαφόπουλου δώρισε στον Δήμο Θεσσαλονίκης το γνωστό πια Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο που ήταν τότε σχεδόν έτοιμο προς παράδοση στους Θεσσαλονικείς. Ζήτησα από τον Βαφόπουλο να προσφέρω τις υπηρεσίες μου στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο.
Για την ιστορία, θα αναφέρω τις δυσκολίες που συνάντησε ο Βαφόπουλος για την ανέγερση του ιδρύματος που δώρισε στους Θεσσαλονικείς, όπως μου τις αφηγήθηκε o ίδιος. Το οικόπεδο που θα χτιζόταν το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, από τη δυτική πλευρά, συνορεύει με την πολυκατοικία του Στέφανου Μάνου, - τότε ήταν υπουργός ΠΕΧΩΔΕ. Ο Μάνος δεν έδινε την άδεια ανέγερσης του Ιδρύματος, γιατί ήθελε μεγάλη αυλή για την πολυκατοικία του. Ως υπουργός, δεν υπέγραφε την άδεια προς δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως για να αρχίσουν οι εργασίες. Ύστερα από μεγάλη ταλαιπωρία και χάσιμο χρόνου, ο Βαφόπουλος κατέβηκε στην Αθήνα και συνάντησε τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, Υπουργό Προεδρίας τότε, του ανέφερε το θέμα και με την παρέμβασή του δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως η απόφαση ανέγερσης του Βαφοπούλειου Πνευματικού Κέντρου.
Συστήθηκα στον Βαφόπουλο και του ανέφερα το πρόβλημά μου, ήμουν άνεργος. Ένιωσε συγκίνηση. Με ρώτησε αν γνωρίζω βιβλιοθηκονομία και του είπα ναι, του ανέφερα λεπτομέρειες και μου είπε: «εγώ τέτοιους θέλω στο ίδρυμα και θα πάμε στο Δήμαρχο να του ζητήσω να σε προσλάβει». Έτσι, από τον Ιούνη του 1982 βρέθηκα με σύμβαση στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο όπου εργάστηκα για 5 συνεχή χρόνια (1982-1986).
Με την Αικατερίνη Κωστίου, φιλόλογο και μεταπτυχιακή φοιτήτρια, με κέφι και αγάπη οργανώσαμε το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, το οποίο εξελίχθηκε σε αξιόλογο πνευματικό κέντρο της πόλης μας.
Πριν τη λειτουργία του Κέντρου, ο Βαφόπουλος στεναχωριόταν για το αν θα πάει καλά το Βαφοπούλειο. Μου έλεγε ότι περνούσε από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη που ήταν στη ΧΑΝΘ και τα βιβλία ήταν ακόμη πεσμένα από τα ράφια μετά το σεισμό του 1978, ήταν ακόμη ατακτοποίητα και στο αναγνωστήριο έβρισκε ως αναγνώστη μόνο τον αείμνηστο Ντίνο Χριστιανόπουλο. Ήταν τα χρόνια μετά το σεισμό του 1978 και η ακαταστασία που επικρατούσε ακόμη στη Δημοτική βιβλιοθήκη ήταν απερίγραπτη. Ο Βαφόπουλος φοβόταν μήπως και το αναγνωστήριο του Βαφοπούλειου θα έχει την ίδια μοίρα. Με την Κατερίνα Κωστίου βάλαμε τα δυνατά μας για την καλή οργάνωση και ταξινόμηση των βιβλίων και την όσο γινόταν καλύτερη εξυπηρέτηση στο δανειστικό τμήμα. Το αναγνωστήριο γέμιζε από αναγνώστες. Μετά τις 9 το πρωί, δεν έβρισκες θέση για να καθίσεις. Και το δανειστικό τμήμα δούλευε αρκετά καλά. Ο Φοιτητικός Σύλλογος του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης μου έστειλε προσωπική επιστολή με την οποία με ευχαριστούσε για την άριστη εξυπηρέτηση των φοιτητών. Ποιο ήταν το μυστικό; Όταν οι φοιτητές δανείζονταν τα βιβλία, έβλεπα ποιο ενδιαφέρον είχαν στα βιβλία και τους σύστηνα την κατάλληλη βιβλιογραφία που θα τους βοηθούσε στις παραπέρα σπουδές τους.
Πολλοί έγιναν φίλοι μου.
Θα αναφερθώ στην προσπάθεια που έγινε από τους θεατρολόγους του ΑΠΘ, να μετατρέψουν το αναγνωστήριο του Βαφοπούλειου σε αίθουσα θεάτρου και την βιβλιοθήκη με το αναγνωστήριο να την ανεβάσουν στον 3ο όροφο, στην αίθουσα εκδηλώσεων. Μάλιστα, εκμεταλλεύτηκαν την αγάπη του Βαφόπουλου για το θέατρο και τον είχαν πείσει μαζί και τον Σαλπιστή, τον Αντιδήμαρχο πολιτισμού. Έφεραν μάλιστα και τα υλικά για την μετατροπή.
Παρακολουθούσα και έβραζε μέσα το αίμα μου! Αν είναι δυνατό! Γιατί να χαλάσουν κάτι τόσο πετυχημένο; Κάποια στιγμή δεν άντεξα και ξέσπασα, λέγοντας στον Βαφόπουλο: Κύριε Βαφόπουλε, δωρίσατε στους Θεσσαλονικείς ένα πνευματικό κόσμημα, γιατί να χαλάσει; Ακούγοντας αυτά τα λόγια που έβγαιναν από μέσα μου με αγανάχτηση, ο Βαφόπουλος αντέδρασε ακαριαία, και αμέσως είπε: «Μαζέψτε τα, δεν χρειάζεται...»
Στο κτήριο, αργότερα, ενσωματώθηκε ένα άλλο κτήριο, που λειτούργησε ως θέατρο, σχεδόν στο ίδιο μέγεθος, και έμεινε η βιβλιοθήκη και η αίθουσα εκδηλώσεων έτσι όπως είχαν σχεδιαστεί αρχικά.
Ο Βαφόπουλος εκτίμησε πολύ τη δουλειά μου. Στις συναντήσεις και στις συζητήσεις που κάναμε, μου αφηγούνταν πολλά για τη ζωή του. Γνωρίζοντας ότι είμαι κομμουνιστής, επαναπατρισθείς από την ΕΣΣΔ, μου έλεγε ότι αποδέχθηκε θετικά την Οκτωβριανή Επανάσταση των Μπολσεβίκων, με πραγματικά δημοκρατικά αισθήματα.
Στην Κατοχή, για να αποφύγει τη σύλληψη από τους Γερμανούς στη Θεσσαλονίκη, έφυγε για την Αθήνα. Εκεί γνώρισε τους αστούς πολιτικούς και τη μούχλα των αστικών κομμάτων. Η Κατοχή γι' αυτούς δεν ήταν αισθητή, έπαιζαν τα πολιτικά τους παιχνίδια ενάντια στην Εθνική Αντίσταση και περίμεναν πότε θα τελειώσει ο πόλεμος. Κι ενώ ο κόσμος πέθαινε από την πείνα στους δρόμους της Αθήνας, αυτοί γλεντοκοπούσαν.
Ο Βαφόπουλος μου ανέφερε ένα περιστατικό, όταν σε ένα τραπέζι, η σύζυγος του Ντίνου Τσαλδάρη, σήκωνε το ποτήρι της λέγοντας: «Ντίνο μου και πρωθυπουργός μετά την απελευθέρωση». Όλοι όσοι βρίσκονταν εκεί κρυφογελούσαν, γιατί γνώριζαν τον Ντίνο. «Έλεγα μέσα μου, - λέει ο Βαφόπουλος - αν είναι δυνατόν να δω τον Ντίνο πρωθυπουργό μετά την απελευθέρωση! Όταν είδα τον Ντίνο Πρωθυπουργό, δεν μπορούσα να το πιστέψω...».
Μου διηγήθηκε και τις προσπάθειες της Χούντας, που με απειλές ήθελε να τον πάρει μαζί της, προσφέροντας θέσεις και οφίκια, τα οποία δεν δέχθηκε.
Πάω πάλι πίσω. Όσο χτιζόταν το Βαφοπούλειο, η Κατερίνα Κωστίου κι εγώ, ταξινομούσαμε τα βιβλία σε παράρτημα της Κεντρικής Βιβλιοθήκης, πίσω από το Σιδηροδρομικό Σταθμό. Με το άνοιγμά του, διαδοχικά γίναμε 3, 5, 7 και από τον Ιούλιο μέχρι που θα γίνονταν τα εγκαίνια, δώσαμε το λόγο ότι όλα θα είναι έτοιμα την 28η Οκτωβρίου του 1982.
 |
| Οι πρώτοι εργαζόμενοι-συμβασιούχοι στο Βαφοπούλειο -1983 |
Ήμασταν όλοι συμβασιούχοι και δεν δικαιούμασταν άδεια, εγώ εκτελούσα χρέη προϊσταμένου και ζήτησα από τον αντιδήμαρχο πολιτισμού, τον αείμνηστο Νίκο Παπακυριαζή, γιατρό, να πάρουμε 15 μέρες άδεια. «Είστε συμβασιούχοι, δεν δικαιούστε». Ύστερα από έντονο διάλογο ότι κι εμείς είμαστε εργαζόμενοι και δίνοντας την υπόσχεση ότι την ημέρα των εγκαινίων όλα θα είναι έτοιμα, δέχτηκε να μας τη δώσει. Τα εγκαίνια έγιναν πανηγυρικά με ταξινομημένα 13 χιλιάδες βιβλία!
 |
| Απο τα εγκαίνια του Βαφοπούλειου Πνευματικού Κέντρου - 1983 |
Μετά τα εγκαίνια εργαζόμασταν σε δυο βάρδιες. Μέχρι το 1983 η ταξινόμηση γινόταν με το αυτοσχέδιο σύστημα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης. Τους πρότεινα το δεκαδικό σύστημα ταξινόμησης, αλλά συνάντησα την αντίδραση του κατεστημένου της Δημοτικής Βιβλιοθήκης. Μου είπαν: «ποιος είσαι συ ο συμβασιούχος που θα μας αλλάξεις το ταξινομικό σύστημα;...» Το 1984 ήρθε από την Αμερική ο Ελληνοαμερικανός Κακούρης, και με εργολαβία ανέλαβε την ταξινόμηση των βιβλιοθηκών και άλλαξε το αυτοσχέδιο ταξινομικό σύστημα με το ταξινομικό σύστημα Ντιούι, που έφτιαξε στη δεκαετία του 1880 στην Αμερική ο Ντιούι, που έδωσε και το όνομά του. Το ταξινομικό σύστημα με βάση τη διαίρεση της γνώσης σε 10 κατηγορίες που πρότεινα, τις είχε χωρίσει στην αρχαιότητα ο Αριστοτέλης. Τους το πρότεινα, γιατί οι δικές μας βιβλιοθήκες δεν διέθεταν εκατομμύρια τόμους, έτσι το δεκαδικό σύστημα ταξινόμησης, σε σχέση με το σύστημα Ντιούι, ήταν πιο απλό για μας. Ο Ελληνοαμερικανός κατά τη διάρκεια της ταξινόμησης έβγαλε από τη δημοτική βιβλιοθήκη προς πολτοποίηση γύρω στα χίλια βιβλία με κριτήριο ότι αυτά ήταν φθαρμένα, χωρίς να υπολογίσει την παλαιότητα και τη σπανιότητα αρκετών βιβλίων. Το αντιλήφθηκα και απευθύνθηκα στο Δημοτικό Συμβούλιο. Με την παρέμβασή μου, έγινε επιτροπή με επικεφαλής τον υποφαινόμενο και από την πλευρά του Δημοτικού Συμβουλίου, την Έλλη Γεωργίτσα-Παπαδημητρακοπούλου, με αποτέλεσμα να σώσουμε πάνω από 500 βιβλία τα οποία εκτός από σπάνια, ήταν και παλαιά, ακόμα και από τις αρχές του 19ου αιώνα, από τις εκδόσεις Μαρασλή. Δεν θέλω τώρα να αναφέρω ονόματα, στους οποίους δεν άρεσε αυτό…
Όταν προέκυψε θέμα μονιμοποίησης των εργαζομένων που εργαζόμασταν με σύμβαση στο Βαφοπούλειο, εμένα με απέκλεισαν, γιατί με τις παρεμβάσεις μου ενοχλούσα πολλούς. Για την εξαίρεση αυτή έφτασα μέχρι τον νομάρχη. Με παρέμβασή του αυτή η αδικία αποκαταστάθηκε. Γνωστά τα ονόματα αυτών που δεν με ήθελαν.
Η τύχη των 500 βιβλίων έμεινε άγνωστη, δεν είχα το χρόνο να το παρακολουθήσω. Στο Βαφοπούλειο καθιέρωσα και τη συντήρηση των φθαρμένων βιβλίων με μεγάλο οικονομικό όφελος. Αυτό είχε αντίκτυπο και στα άλλα τμήματα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης.
Παράλληλα με την ταξινόμηση, τη λειτουργία του αναγνωστηρίου και του δανειστικού τμήματος, αρχίσαμε και την οργάνωση διαλέξεων και πολιτιστικών εκδηλώσεων, που διαδοχικά αυξάνανε τη δημοτικότητα του Βαφοπούλειου, που έγινε πραγματικά ένα πολυδιάστατο πνευματικό κέντρο, χάρη στις προσπάθειές μας με την αγαπητή Κατερίνα Κωστίου. Για να χτίσεις κάτι σταθερό, πρέπει να βάλεις γερά θεμέλια και εμείς αυτό προσπαθήσαμε.
Άλλο θέμα που προέκυψε κατά τη διάρκεια της εργασίας μας, ήταν ο εμπλουτισμός της νέας βιβλιοθήκης με βιβλία που έπρεπε να τα αγοράζουμε και να δεχόμαστε και δωρεές. Για να κάνουμε αγορές βιβλίων έπρεπε να κάνω κατάλογο βιβλίων για αγορά, ο οποίος έπρεπε να περάσει για έγκριση από το Δημοτικό Συμβούλιο. Συνέβαινε το εξής: οι δεξιοί σύμβουλοι διέγραφαν από τον κατάλογο αγοράς τα βιβλία που τα θεωρούσαν «κομμουνιστικά». Κυριαρχούσε μια αντίληψη περιορισμένων πολιτικών αντιλήψεων, όχι από όλους και όταν έπαιρνα τον κατάλογο ενεργούσα με τη δική μου κρίση και αντίληψη, «παρανομώντας». Αγόραζα όλα τα βιβλία που έχουν πνευματικό και επιστημονικό ενδιαφέρον και οδηγούν τον αναγνώστη να κρίνει, να διαμορφώνει άποψη. Ευτυχώς που δεν ελέγχανε την αγορά των βιβλίων και στη βιβλιοθήκη αγοράζονταν τα βιβλία όλων των επιστημονικών αντιλήψεων και οι αναγνώστες μπορούσαν να βρουν και να διαβάσουν βιβλία διάφορων αντιλήψεων στις θετικές και θεωρητικές επιστήμες...
Στα 5 χρόνια του Βαφοπούλειου κράτησα τις ενδιαφέρουσες συζητήσεις με τον Βαφόπουλο πάνω σε λογοτεχνικά, πνευματικά και κοινωνικοπολιτικά θέματα.
ΑΠΟ ΤΟ ΒΑΦΟΠΟΥΛΕΙΟ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Λίγα λόγια για την ιστορία και την πορεία του ΚΙΘ από την ίδρυση του, πριν την μετάθεσή μου ως προϊσταμένου και η δική μου πορεία στο ΚΙΘ και στον Δήμο Θεσσαλονίκης γενικά, ως τη συνταξιοδότηση μου το 1999.Στις 3 Αυγούστου του 1983, επί δημαρχίας Μαναβή, το ΔΣ του Δήμου Θεσσαλονίκης «Εγκρίνει κατ’ αρχήν τη συγκρότηση και λειτουργία τμήματος ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ στη Δημοτική Βιβλιοθήκη και το παραπέμπει στη Διοίκηση για την υλοποίησή του».
Αυτή η απόφαση έβαζε πέντε στόχους:
α) την καταγραφή όλου του υλικού που υπάρχει στη Δημοτική Βιβλιοθήκη και έχει σχέση με την ιστορία της πόλης,
β) την καταγραφή του έντυπου, γραπτού, φωτογραφικού υλικού κλπ.,
γ) την αποδοχή δωρεών και αγορές ιστορικού υλικού,
δ) τη θέσπιση μόνιμης επαφής με ειδικά κέντρα του εξωτερικού, και
ε) για την αντιμετώπιση των αναγκών θα εγγραφεί στον προϋπολογισμό του 1984 ειδικό κονδύλι.
Αυτούς τους στόχους έβαζε η ιδρυτική απόφαση, την οποία κλήθηκα να οργανώσω.
Τον Φλεβάρη του 1984 με εισήγησή της προς τον Αντιδήμαρχο Πολιτισμού Ν. Παπακυριαζή, η Δ/τρια της Δ/νσεως Βιβλιοθήκης-Πινακοθήκης-Φιλαρμονικής και Ιστορικού Αρχείου, Ζωή Χατζή-Προκοπάκη, έθεσε το θέμα «Αλλαγής της επωνυμίας του Ιστορικού Αρχείου Πόλης Θεσσαλονίκης και καθιέρωση ειδικής σφραγίδας».
Στις 3 Μαΐου του 1984 με ομόφωνη απόφαση, το ΔΣ:
Συγκροτεί Συμβουλευτική Επιτροπή του Ιστορικού Αρχείου της Πόλης Θεσσαλονίκης από τους:
- Παπαστάθη Χαράλαμπο, Καθηγητή Νομικής Σχολής ΑΠΘ
- Κίσσα Σωτήρη, Επιμελητή Βυζαντινών Αρχαιοτήτων της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων
- Μαυρομμάτη Βασίλειο, Αρχιτέκτονα - Πολεοδόμο
- Καμπούρη Ευαγγελία, Αρχιτεκτόνισσα, Προϊσταμένη Εφορείας Νεοτέρων Μνημείων
- Πόδα Νικόλαο, Ιατρό, φιλοτελιστή
- Τσαουσάκη Γεώργιο, Αρχιτέκτονα στο ΥΧΟΠ
- Ιωάννου Γεώργιο, Λογοτέχνη
- Μοσκώφ Κωστή, Ιστορικό, τέως Δημοτικό Σύμβουλο
Και τους δημοτικούς συμβούλους:
Ρ. Βάμβαλη - Λαζαρίδου, Στέφ. Μπαλή και Η. Ντινόπουλο.
Το καλοκαίρι του 1986 μετατέθηκα από το Βαφοπούλειο στο Κέντρο Ιστορίας. Από τα μέλη της Συμβουλευτικης Επιτροπής πρόλαβα τους: Παπαστάθη Χ., Κίσσα Σ., Μαυρομμάτη Β., Πόδα Ν., Βάμβαλη Ρ., Μπαλή Στέφ. και Ντινόπουλο Η.
Ο Βασίλης Μαυρομμάτης εργαζόταν και με σύμβαση έργου στο ΚΙΘ, στην υπηρεσία εμφανιζόταν αραιά, ασχολούνταν με άλλες εργασίες, ήταν φωτογράφος και περιόδευε σε πόλεις.
Αυτός ήταν και ο επικεφαλής στα ταξίδια του ΚΙΘ, κυρίως στο Παρίσι για έρευνα ιστορικού υλικού, γιατί ο ίδιος ήταν ανταποκριτής - φωτογράφος στο Μουσείο Αλμπέρτ Καν. Αγόρασε τις φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης από το Μουσείο Αλμπέρτ Καν και καρτ ποστάλ από το Πολεμικό Μουσείο της Γαλλίας της περιόδου του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τα ταξίδια στις πρωτεύουσες της Ευρώπης φαίνονταν πιο ευχάριστα από την αξιοποίηση των δικών μας αρχείων...
Στην πορεία της λειτουργίας με τον τίτλο «Ιστορικό Αρχείο Πόλης Θεσσαλονίκης» και με τις πρώτες επαφές με επιστημονικά ιδρύματα και ιστορικούς, δικούς μας και ξένους, η ονομασία της Υπηρεσίας «Ιστορικό Αρχείο Πόλης Θεσσαλονίκης» δεν ανταποκρίνοταν στους στόχους της, γιατί η λέξη Αρχείο έχει περιορισμένη έννοια και μπορεί να προκαλεί σύγχυση στους ερευνητές, ενώ το αντικείμενο της Υπηρεσίας είναι η γενικότερη έρευνα για την ιστορία της Πόλης και οι πηγές είναι απεριόριστες.
Γι’ αυτό, η ονομασία άλλαξε, από «Ιστορικό Αρχείο Πόλης Θεσσαλονίκης», σε «Τμήμα Ιστορίας Θεσσαλονίκης», με την απόκτηση σφραγίδας για τις ανάγκες της υπηρεσίας με την επιγραφή: «ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ-ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ» στην οποία εικονίζεται η Θεσσαλονίκη (προσωποποιημένη), αντίγραφο από το μαρμάρινο τόξο που βρέθηκε στο ανάκτορο του Γαλερίου, το οποίο φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.
Με νέα εισήγηση της Διευθύντριας Ζωής Χατζή - Προκοπάκη, στις 22 Αυγούστου του 1984 με θέμα: “Καθιέρωση ειδικής σφραγίδας” το “Τμήμα Ιστορίας Θεσσαλονίκης”, αλλάζει με την επιγραφή: «ΔΗΜΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ-ΚΕΝΤΡΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ». Με ομόφωνη απόφαση το Δημοτικό Συμβούλιο στις 12 Σεπτεμβρίου, εγκρίνει την καθιέρωση ειδικής σφραγίδας του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης διάφορων μεγεθών.
Πιστεύω πως ήταν μεγάλο λάθος που από την αρχή της δημιουργίας του ΚΙΘ δεν έγινε Διεύθυνση, αλλά Τμήμα της Διεύθυνσης βιβλιοθηκών, κάτι που περιόρισε μέχρι σήμερα τον επιστημονικό του ρόλο.
Αυτή ήταν η πρώτη περίοδος του ΚΙΘ, από την ίδρυση του το 1983 μέχρι το 1986, επί Δημαρχίας Θ. Μαναβή. Η μετάθεσή μου το 2ο εξάμηνο του 1986 συνέπεσε με την περίοδο της προσπάθειας του ΚΙΘ να βρει το αντικείμενό του. Όμως είχαν δημιουργηθεί μια σειρά από προβλήματα, που είχαν σχέση και με προσωπικά συμφέροντα εις βάρος του ΚΙΘ.
Είχαν κλαπεί σοβαρά αντικείμενα και ο τρόπος εργασίας γινόταν ανοργάνωτα και με πλήρη άγνοια του αντικειμένου, εξυπηρετώντας προσωπικά συμφέροντα σε βάρος του Κέντρου. Παραδείγματα; Η εξαφάνιση των πρωτότυπων φωτογραφιών που είχαν αγοραστεί από το Γαλλικό Πολεμικό Μουσείο, οι ετήσιες αναφορές του Άγγλου Γενικού Προξένου της Θεσσαλονίκης (1875-1900), φωτογραφικοί φακοί, γραμματόσημα και άλλα ιστορικά κειμήλια.
Οι αρχικές μου προσπάθειες να βάλω τα πράγματα στη σειρά και να οργανώσω τους διάφορους τομείς λειτουργίας του ΚΙΘ που ξεκίνησα από το δεύτερο μισό του 1986, ανακόπηκαν το 1987 με την αλλαγή της Δημοτικής Αρχής.
Μετά τις δημοτικές εκλογές του 1986 και την ανάληψη της Δημαρχίας από τον Σωτήρη Κούβελα, μη αξιολογώντας τις προηγούμενες διατάξεις και αποφάσεις που πάρθηκαν για την ίδρυση και λειτουργία του ΚΙΘ, με απόφαση (18-6-87) που απευθύνεται προς όλες τις υπηρεσίες του Δήμου, ορίζει άτυπο τμήμα Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης, υπαγόμενο στον Αντιδήμαρχο Πολιτιστικών( Πανταλέων), καταργώντας τα 9 σημεία λειτουργίας του.
Εκεί λοιπόν που είχαμε βάλει μια σειρά και άρχισε η κανονική λειτουργία του ΚΙΘ, η εκλογή του Κούβελα, έφερε αναστάτωση στο Κέντρο Ιστορίας. Ήταν η περίοδος που ο Κούβελας όπως αναφέρω, έστησε την ΤV 100 και ξεγύμνωσε το ΚΙΘ, παίρνοντας όλα τα έπιπλα: γραφεία, ντουλάπες, καρέκλες, ακόμα και το χαρτί που είχα αγοράσει για τις εκδόσεις. Μετάθεσε όλους τους υπαλλήλους, εκτός από τον Ελληνοαμερικανό Γιώργο Μουτάφη, (πράκτορα των Αμερικανών, όπως μου εκμυστηρεύτηκε ο ίδιος αργότερα), που στην αρχή δεν έπαιξε καλό ρόλο απέναντί μου. Έφερε προϊσταμένη τη Λεωνίδου Μαρία, με εχθρική διάθεση απέναντί μου, στη συνέχεια έφερε τον Ρομούδη, τον μετ’ έπειτα φίλο μου Κασαπίδη, τον Φρίξο Μακρή, τον Χρήστο Ζαχόπουλο, τον Φόνη, - που πρόσφατα έφαγε 28 χιλιάδες ευρώ από το ταμείο του Συλλόγου Συνταξιούχων του Δήμου. Αργότερα, έφεραν και την Κατερίνα Γαρδίκα ως διευθύντρια, αλλά και αυτή βλέποντας πως ο Παπαδημητρίου δεν χαρίζεται, έφυγε. Κανείς από τους παρατρεχάμενους δεν στέριωσε στο ΚΙΘ, γιατί έπρεπε να δουλέψουν.
Αφού άλλαξε όλο το προσωπικό και έμεινα μόνος, πήρε από το ΚΙΘ, όπως είπα πιο πανω, σχεδόν όλα τα έπιπλα: γραφεία, ντουλάπες, ράφια και καρέκλες για την TV-100 και το «Μετρό-τρύπα» που τότε είχε ανοίξει. Ο Γενικός Γραμματέας του Δήμου Φ. Μανούσος με τηλεφωνική του εντολή, μου είπε να δώσω στο Πανεπιστήμιο και το μοναδικό τότε στη Θεσσαλονίκη μηχάνημα ανάγνωσης μικροφίλμ. Του απάντησα ότι θα το δώσω ύστερα από γραπτή εντολή, που ποτέ δεν έστειλε, κι έτσι δεν το έδωσα στο Πανεπιστήμιο.
Οι καθηγητές του Πανεπιστημίου που έρχονταν στο ΚΙΘ για ανάγνωση των μικροφίλμ, θέλησαν τη μεταφορά του μηχανήματος στο Πανεπιστήμιο, αλλά δεν τους πέρασε αυτή η παράνομη πράξη.
Η περίοδος του Κούβελα στον Δήμο για το ΚΙΘ ήταν μια οπισθοδρόμηση. Ανέκοψε την πορεία επιστημονικής πορείας, το απογύμνωσε, μεταθέτοντας σχεδόν όλους τους υπαλλήλους που είχαν αρχίσει να μαθαίνουν να αρχειοθετούν, περιορίζοντας και μένα από κάθε δραστηριότητα, διορίζοντας στη θέση μου προϊσταμένους, διάφορους παρατρεχάμενους με κομματικά κριτήρια, χωρίς να έχουν καμιά σχέση με το αντικείμενο. Από τους διάφορους που έφερναν ως προϊσταμένους, ερχόμενοι σε επαφή μαζί μου με μια διάθεση, άλλοι με συμπάθεια, άλλοι με αντιπάθεια, έβλεπαν ότι ήταν ακατάλληλοι για προϊστάμενοι στο ΚΙΘ και έφευγαν. Να αναφέρω πως πέρασε για ένα διάστημα από το ΚΙΘ και ο Χάρης Σαββόπουλος, δεξιών πεποιθήσεων, αλλά καλός επιστήμονας, που σπούδασε στη Σοβιετική Ένωση και στην Πολωνία.
Σε ένα από τα ιστορικά συνέδρια που είχαμε οργανώσει για την ιστορική πορεία της Θεσσαλονίκης, εκτός από τους καθηγητές του ΑΠΘ και από Ευρώπη, πήραν μέρος και δυο Ρώσοι καθηγητές από την Οδησσό. Στις φιλικές συζητήσεις που είχα μαζί τους, κάναμε λόγο για την ανάπτυξη των φιλικών σχέσεων των δυο πόλεων με ιστορικούς δεσμούς στο παρελθόν και όταν θα επέστρεφαν στην Οδησσό να πρότειναν στον Δήμαρχο της Οδησσού να στείλει επιστολή προς τον Δήμαρχο Θεσσαλονίκης, με θέμα την αδελφοποίηση των δυο πόλεων. Είναι παμπάλαιες οι ιστορικές, εθνικές, πνευματικές και φιλικές παραδόσεις με τον Ελληνισμό της Οδησσού και της Κριμαίας. Ο Δήμαρχος της Οδησσού έστειλε επιστολή για αδελφοποίηση των δυο πόλεων, την οποία απέρριψε ο Κούβελας, ο "άριστος πατριώτης".
Ο μόνος προϊστάμενος από τους απεσταλμένους, που αναγνώρισε το έργο που είχα αρχίσει, ήταν ο Φρίξος Μακρής, επί Αντιδημαρχίας Β. Καλφόπουλου, ο οποίος κατάλαβε τη δουλειά που έκανα και τα προβλήματα του ΚΙΘ και στάθηκε δίπλα μου, εργάστηκε μαζί μου λέγοντάς μου ότι «είσαι ο δάσκαλός μου.» Όποιος το αμφισβητεί, ας ανοίξει τα πρακτικά των ετήσιων συνεδρίων της Ελληνικής Ιστορικής Εταιρείας για να δει τις δημοσιεύσεις που κάναμε από το Αρχείο του Δήμου Θεσσαλονίκης...
Στη Συμβουλευτική Επιτροπή ο Αντιδήμαρχος πολιτισμού έθεσε θέμα αλλαγής του περιεχομένου του τόμου «ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2300», που είχε εκδοθεί από το ΚΙΘ επί Δημαρχίας Μαναβή. Προς τιμή τους όμως, οι Κώστας Βακαλόπουλος, Γιάννης Χασιώτης, Σωτήρης Κίσσας, Χαρ. Παπαστάθης και τα άλλα μέλη της Συμβουλευτικης Επιτροπής αντέδρασαν, λέγοντας πως «αυτό δεν γίνεται, αν θέλετε, μπορείτε να γράψετε άλλον τόμο, με τις δικές σας αντιλήψεις». Τότε, απαγόρευσαν την κυκλοφορία του τόμου και τον σφράγισαν σε αποθήκη. Κάποιος όμως, που είχε πρόσβαση στην αποθήκη, όπως πληροφορήθηκα αργότερα, τον διακίνησε παράνομα στη Γερμανία, φυσικά, όχι χωρίς όφελος.
Ο Κούβελας σταμάτησε και τις εκδόσεις του ΚΙΘ, παίρνοντας και το χαρτί που είχα αγοράσει σε τιμή χονδρικής, για τις εκδόσεις μας, για να κάνω οικονομία.
Η αιτία της αντιπάθειας στο πρόσωπό μου ήταν ότι ήμουν κομμουνιστής και ήρθα από το λεγόμενο «παραπέτασμα». Επικρατούσε ακόμα το μετεμφυλιακό πάθος και μίσος. Όποιος δεν το δοκίμασε δεν μπορεί να το καταλάβει. Στην πορεία όμως τα πράγματα άλλαξαν. Εργάστηκα στο ΚΙΘ επί Δημάρχων: Γιαννούση, Μαναβή, Κούβελα, Κοσμόπουλου, Δημητριάδη και Παπαγεωργόπουλου, με αντιδημάρχους τους: Παπακυριαζή, Σαλπιστή, Παντολέων, Καλφόπουλο, Ζελομοσίδου, Ταχιάο, Γυφτόπουλο και Μακραντωνάκη. Πορεύτηκα ασυμβίβαστος, διαλογικός, αμερόληπτος, δικαιωμένος, μέσα από τη σύγκρουση με το κατεστημένο και τη διαπλοκή, τον δογματισμό και την γραφειοκρατία, και λόγω της γνώσης του αντικειμένου κατάχτησα την αγάπη και το σεβασμό των εργαζόμενων, αρχικά στο Βαφοπούλειο και μετά στο Κέντρο Ιστορίας, βάζοντας τις βάσεις ενός επιστημονικού ιστορικού κέντρου με διεθνή απήχηση, γνωστό σε 360 ιδρύματα, Πανεπιστήμια, Βιβλιοθήκες, Συλλόγους της χώρας μας και 292 αντίστοιχα στον απόδημο Ελληνισμό της Αμερικής, της Αυστραλίας, της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής.
Όπως ανέφερα πιο πάνω, στο ΚΙΘ είχαν σημειωθεί πολλές κλοπές. Η νέα Δημοτική Αρχή του Κούβελα βρήκε την ευκαιρία να τα φορτώσει σε μένα και ένα χρόνο με τραβούσαν σε ΕΔΕ. Τα κλεμμένα τα άρπαξαν κάποιοι που ήταν και μέλη της Συμβουλευτικής Επιτροπής. Δεν κατάφεραν τίποτα, αφού αποδείχθηκε η αθωότητά μου ύστερα από ΕΔΕ ενός έτους, η υπόθεση έληξε με επίπληξη για να δικαιολογήσουν την ετήσια παράνομη πράξη τους. Με επιστολή μου στις 29-10-1987 προς το Υπηρεσιακό Συμβούλιο, με ντοκουμέντα, απέρριψα τις ψεύτικες κατηγορίες εναντίον μου, επιστρέφοντας την επίπληξη. Πολλά απο τα κλεμμένα, όπως τους φωτογραφικούς φακούς, ύστερα από ενέργειες, τους αναπλήρωσα με δωρεές, για να συνεχιστεί η δουλειά μας. Η νέα Δημοτική Αρχή με τον Κούβελα και τον Μανούσο δεν μπορούσε να δεχτεί ως προϊστάμενο έναν κομμουνιστή. Ήταν η περίοδος που άλλαζαν τον έναν μετά τον άλλον, τους φερόμενους ως προϊσταμένους, γιατί τα εκλεκτά τους παιδιά, τίτλους έψαχναν και όχι δουλειά, ήταν περιπατητές και την κοπανούσαν όταν ήταν για δουλειά. Για κλεψιές ας ψάξουν τον Κούβελα και τον Μανούσο στη Σαμοθράκη ...
Ευτυχώς για το ΚΙΘ, ο Κούβελας αποχώρησε και τη θέση του Δημάρχου ανέλαβε ο Κων/νος Κοσμόπουλος που ήταν πιο συνεργάσιμος και διορθώθηκαν κάπως τα πράγματα. Και οι δουλειές πάντα με αντίδραση, πήραν το δρόμο τους.
Θα πει κανείς, μα τι λέει τούτος εδώ, μεγαλοποιεί τα πράγματα για τη συμπεριφορά της Δημοτικής Αρχής. Όχι, το θέμα ήταν απλό, ήμουν ιστορικός και είχα επαναπατρισθεί από τη Σοβιετική Ένωση. Με θεωρούσε ο Κούβελας επικίνδυνο κομμουνιστή. Πιστεύω πως με τη δουλειά μου τα πράγματα άλλαξαν, με σεβάστηκαν και με αγάπησαν οι εργαζόμενοι και αναγκαστικά συμβιβάστηκε και η σκοταδιστική Δημοτική Αρχή. Και είναι τιμή για μένα όταν μου λένε ότι «όταν ήσουν εσύ προϊστάμενος, για το ΚΙΘ ήταν η χρυσή εποχή».
Με το Δήμαρχο Κοσμόπουλο τα πράγματα άρχισαν να βελτιώνονται, βάλαμε τα θεμέλια λειτουργίας του ΚΙΘ, με προγραμματισμό σε κάθε τομέα, παρά τις δυσκολίες με κάποιους αντιδημάρχους σε υπηρεσιακά θέματα.
Το ΚΙΘ είχε τότε 15 εργαζόμενους, 8 μόνιμοι, 4 αορίστου χρόνου και 3 ορισμένου χρόνου. Κάναμε την κατανομή των εργαζομένων σε κάθε τομέα εργασίας. Το πιο σημαντικό που πραγματοποιήθηκε στο ΚΙΘ ήταν η διάσωση του Δημοτικού Αρχείου, που γλύτωσε από την πολτοποίηση, γιατί ένα τμήμα πρόλαβαν να το πολτοποιήσουν δυστυχώς.
- Αρχειοθέτηση: 4 άτομα με την αρχειοθέτηση, ταξινόμηση και τη συγκέντρωση ιστορικών πηγών (Δημοτικό Αρχείο και ιδιωτικά, οπτικό ακουστικό υλικό κλπ.), αρχειοθέτηση και εξυπηρέτηση ερευνητών, έρευνα καινούργιων πηγών κλπ. Η συγκέντρωση, διάσωση, συντήρηση, ταξινόμηση και αρχειοθέτηση των πηγών ήταν από τους βασικούς αρχικούς στόχους του ΚΙΘ και μάθαμε στους υπαλλήλους τους κανόνες της αρχειοθέτησης και ταξινόμησης. Η δουλειά αυτή είναι τόσο σημαντική όσο δεν είναι αντιληπτή. Έχουν γραφτεί πολλές εργασίες αξιοποιώντας τα αρχεία του ΚΙΘ.
- Βιβλιοθήκη: 2 άτομα ασχολούνται με την ταξινόμηση και μηχανογράφηση, την εξυπηρέτηση των αναγνωστών και ερευνητών, ελέγχουν την αγορά νέων εκδόσεων και σπάνιων βιβλίων για την ιστορία της Θεσσαλονίκης.
- Εκδόσεις: κάτω απο τη προσωπική μου φροντίδα ήταν και η έκδοση της επιστημονικής ετήσιας περιοδικής έκδοσης «Θεσσαλονίκη», οι εκδόσεις των πρακτικών των συνεδρίων, ημερίδων συμποσίων και αυτοτελών εκδόσεων όπως η σειρά «Η Χριστιανική Θεσσαλονίκη», με προσδιορισμό συγκεκριμένους στόχους.
- Οργάνωση συμποσίων, εκθέσεων, κύκλων ομιλιών, κατάρτιση προγραμμάτων ανά τρίμηνο με κύκλο ομιλιών σε επίκαιρα και ιστορικά θέματα.
- Δημόσιες σχέσεις 2 άτομα. Είναι το Α και το Ω. Εκτός από την τεκμηρίωση των καθημερινών δραστηριοτήτων του ΚΙΘ, την ανάπτυξη των σχέσεων με πανεπιστήμια και βιβλιοθήκες του εσωτερικού και του εξωτερικού και τον απόδημο Ελληνισμό, είχαμε συνεργασία με φοιτητικούς συλλόγους κλπ. Στον τομέα αυτό είχαμε 654 αποδέκτες, στο εσωτερικό και το εξωτερικό.
Περιοδικά σε συνεδριάσεις με το προσωπικό, συζητώντας, προσπαθούσαμε να διορθώσουμε τυχόν παραλήψεις και αδυναμίες σε κάθε τομέα με μετακίνηση υπαλλήλων από τον έναν τομέα σε άλλο για καλύτερη απόδοση.
Επί Αντιδημαρχίας Μακραντωνάκη το ΚΙΘ βελτιώθηκε, οι προτάσεις μου γίνονταν δεκτές. Ήταν μία γόνιμη περίοδος που συνέβαλε σημαντικά στον επιστημονικό εκσυγχρονισμό του ΚΙΘ. Μία από τις προτάσεις ήταν η εγκατάσταση μηχανογραφικού συστήματος, κάτι που απέρριπτε πριν η δ/ντρια της Βιβλιοθήκης με το αιτιολογικό, ότι «μηχανογράφηση δεν έχει η Κεντρική Βιβλιοθήκη και θα αποκτήσει το ΚΙΘ;»
Με την επίμονη δουλειά μας να ανεβάσουμε το ΚΙΘ στο ύψος ενός επιστημονικού ιδρύματος, βελτιώθηκαν οι προσωπικές σχέσεις, άλλαξε και η συμπεριφορά πολλών που μέχρι τότε με αντιμετώπιζαν με ιδεολογικές παρωπίδες. Όταν πήγα να υποβάλω τα χαρτιά μου για τη σύνταξη, ο προϊστάμενος του Διοικητικού με ρώτησε με απορία: «γιατί οι απλοί δημοτικοί υπάλληλοι σε αγαπούν, ενώ οι ανώτεροι δεν σε συμπαθούσαν;»
