ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΑΝ ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΣTΗΝ ΤΑΣΚΕΝΔΗ ΤΟΝ ΣΕΠΤΕΜΒΡΗ 1955

Απόσπασμα από το βιβλίο «ΠΟΡΕΙΑ ΖΩΗΣ - Μέσα από τον λαβύρινθο της διαπλοκής και του δογματισμού» που ετοιμάζεται προς έκδοση

 Πριν τα γεγονότα, είχαν αρχίσει οι κομματικές διαδικασίες για πανελλαδική συνδιάσκεψη και στις συνελεύσεις των κομματικών οργανώσεων βάσης, εκλέγονταν αντιπρόσωποι για την Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ που θα γινόταν στο εξωτερικό, μάλλον στη Ρουμανία, -γιατί εκεί βρισκόταν η έδρα της ηγεσίας του κόμματος. Στις συνελεύσεις εκλέγονταν αντιπρόσωποι για τη συνδιάσκεψη μέλη του κόμματος, οι οποίοι εκφράζανε το κομμάτι εκείνων που προβληματίζονταν περισσότερο και οδηγούσε τα πράγματα για μια γενικότερη θεώρηση της τακτικής και στρατηγικής του ΚΚΕ, που ακολούθησε κατά την περίοδο της Εθνικής Αντίστασης, του Εμφυλίου πολέμου και μετά, στο εξωτερικό. 

Τασκένδη 1956

 Αυτή η κομματική διαδικασία ανησύχησε τους αντιπροσώπους της ΚΕ του ΚΚΕ που παρακολουθούσαν την Κομματική Οργάνωση της Τασκένδης, οι οποίοι έστειλαν σήμα στον Ζαχαριάδη για τις εξελίξεις στην κομματική οργάνωση.

 Ο Ζαχαριάδης έστειλε μια σειρά από στελέχη, μέλη της ΚΕ, με επικεφαλής τον Δημήτρη Βλαντά, που οι αγωνιστές τον ονόμαζαν «Γκολιομήτρο», τον Ακριτίδη, τον Μ. Παλαιολόγο, τον Βαενά, τον Γκρόζο, τον Μπαρτζιώτα και άλλα στελέχη και μέλη της ΚΕ με στόχο την αλλαγή του συσχετισμού των κομματικών δυνάμεων. Ακύρωσαν τις κομματικές διαδικασίες και καθαίρεσαν την εκλεγμένη Κομματική Επιτροπή Τασκένδης που δεν παραιτούνταν και οδήγησαν στη διάσπαση της Κομματικής Οργάνωσης. Στην Κομματική Επιτροπή της Τασκένδης η πλειοψηφία αρχικά, ήταν με την ανανέωση της πολιτικής γραμμής του κόμματος, την ανάπτυξη της κριτικής και αυτοκριτικής, την απόδοση ευθυνών και τη χάραξη μιας νέας πορείας στο Κόμμα. Όλοι της ΚΕ που έστειλε ο Ζαχαριάδης για να αλλάξουν την κατάσταση δεν έφεραν αποτέλεσμα και έφτασε προσωπικά ο ίδιος.

 Ο Ζαχαριάδης με την παρουσία του πίστευε πως θα άλλαζε τον συσχετισμό δυνάμεων στην Κομματική Οργάνωση. Μαλιστα έφερε στην Τασκένδη σχεδόν όλο το ΠΓ και πολλά μέλη της ΚΕ, αλλά η κατάσταση δεν άλλαξε. Τότε, με το έτσι θέλω, καθαίρεσε την Κομματική Επιτροπή, αλλά η εκλεγμένη ΚΕ δεν παραιτούνταν, ζητώντας νόμιμες κομματικές καταστατικές διαδικασίες.

 Όλη η δημιουργική πορεία των πολιτικών προσφύγων σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής στη Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία του Ουζμπεκιστάν και της Κομματικής Οργάνωσης, πριν τη διάσπαση, διακόπηκε με την αποστολή στην Τασκένδη όλου του μηχανισμού της καθοδήγησης. Άρχισε η συκοφαντία των στελεχών, με αποτέλεσμα τη διάσπαση. Κατόρθωσαν με τις συκοφαντίες και με την παρουσία του ίδιου του Ζαχαριάδη, να εξασφαλίσουν την πλειοψηφία στην οργάνωση στο όνομα του Ζαχαριάδη και να χαρακτηρίσουν τους αντιπάλους «Μαρκικούς» και «Μαύρους», δηλαδή όλους εκείνους που προβληματίζονταν για την πολιτική του κόμματος.

 Ο Ζαχαριάδης οργάνωσε μια σειρά από συνελεύσεις στις κομματικές οργανώσεις. Για πρώτη φορά στην ιστορία του κόμματος, ο Ζαχαριάδης δέχτηκε σφοδρή κριτική από τα μέλη και τα στελέχη του κόμματος στη συγκέντρωση που διεξήχθη στο Θέατρο Σβερντλόφ. Ο ίδιος ξαφνιάστηκε, δεν πίστευε ότι οι απλοί κομμουνιστές και τα μεσαία στελέχη θα τον αντιμετώπιζαν με τέτοια σφοδρή κριτική!

Για τελευταία φορά τον αντάμωσα, μετά τη Σχολή Μπελογιάννη, στη μεγάλη συγκέντρωση των στελεχών στο μεγάλο Θέατρο Σβερντλόφ. Τέτοια κριτική δεν την περίμενε. Στο διάλειμμα, στο φουαγιέ του θεάτρου με γνώρισε και μου είπε:

- Ορέστη, πώς βρέθηκες εδώ, εγώ σε είχα αλλού!, ρωτώντας με, 

- Ορέστη, κι εσύ εναντίον μου; 

- Ναι, σύντροφε Νίκο!, του απάντησα.

 Με γνώριζε καλά από τη Σχολή Μπελογιάννη και από την περίπτωση Τσικιρτζή, όταν του ζήτησε την έγκρισή του για την ένταξή μου στην Ασφάλεια της Ρουμανίας (Securetate). Και γι’ αυτό μου είπε ότι «εγώ σ‘ είχα αλλού».

 Για να μπορέσω να τον συναντήσω στο διάλειμμα της συνέλευσης και να έχει την ευκαιρία να μιλήσει μαζί μου, το γεγονός αυτό έδειχνε ότι έλειπε εκείνος ο κόσμος γύρω του, για να τον χαιρετήσει και να του σφίξει το χέρι. Πριν, ήταν αδύνατο να τον πλησιάσει κάποιος σε παρόμοιες καταστάσεις.

Την Κυριακή 12 του Σεπτέμβρη, είχε οριστεί η γενική συνέλευση των φοιτητών στην αίθουσα εκδηλώσεων της 13ης Πολιτείας, όπου θα μας μιλούσε. Τη νύχτα του Σαββάτου όμως έφυγε από την Τασκένδη, ύστερα από τη σοβαρή κριτική που δέχθηκε στο Θέατρο Σβερντλόφ. Εμείς όμως δεν το ξέραμε αυτό. Αμέσως τη νύχτα του Σαββάτου στις 11 Σεπτεμβρίου προς τα ξημερώματα της Κυριακής 12 Σεπτεμβρίου ξέσπασε το πογκρόμ.

 Τώρα, σκέφτομαι, την εντολή την έδωσε ο Ζαχαριάδης ή το οργάνωσε ο Βλαντάς με τα άλλα μέλη του ΠΓ και της ΚΕ; Το οργάνωσαν, όταν πήγαν στα γραφεία της ΚΕ να καθαιρέσουν με τη βία την νόμιμα εκλεγμένη Κομματική Επιτροπή; Πριν ξεσπάσει το πογκρόμ, ο ερχομός του Ζαχαριάδη στην Τασκένδη δυνάμωσε τη διάσπαση και τον φανατισμό και άλλαξε τον συσχετισμό υπέρ του. Ο κόσμος χωρίστηκε σε ζαχαριαδικούς και αντιζαχαριαδικούς, με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν στις πολιτείες μικροεπεισόδια.

 Το Σάββατο στις 11 Σεπτεμβρίου, τη νύχτα του πογκρόμ, οργανωμένες ομάδες ζαχαριαδικών, κατέβηκαν από όλες τις πολιτείες και κατευθύνθηκαν στην 7η Πολιτεία, όπου ήταν τα γραφεία της Κομματικής Οργάνωσης Τασκένδης. Προβοκατόρικα διέδωσαν ότι πέταξαν από τον 2ο όροφο των γραφείων της Κομματικής Επιτροπής το παιδί του Ζαχαριάδη. Τότε, ήρθαν από τις πολιτείες που επικρατούσαν οι ζαχαριαδικοί, οργανωμένοι με ρόπαλα, άρχισαν να χτυπούν τα μέλη της Κομματικής Επιτροπής και όποιον αντιζαχαριαδικό έβρισκαν μπροστά τους. Οι ομάδες, με ρόπαλα στους δρόμους, σταματούσαν με τη βία τα μέσα μεταφοράς ψάχνοντας αντιπάλους, έμπαιναν στα σπίτια κι έβγαζαν έξω τους αντιπάλους και τους ξυλοκοπούσαν. Χτύπησαν πολλούς, μεταξύ αυτών τον Αρριανό, τον Υψηλάντη, τον Πάνο Δημητρίου, μάλιστα του έκοψαν το αφτί, απείλησαν τον Κυρατζόπουλο-Φωτεινό, ψάχνοντας μέχρι και στο υπόγειο του σπιτιού, τον Αμάρμπεη, τον Ρούνη-Μπαρμπαλιά, τον Βασίλη Οικονόμου, τον Λασσάνη και πολλούς άλλους. Διέδωσαν το σύνθημα και στις πολιτείες να βγάζουν τους αντιζαχαριαδικούς από τα σπίτια και να τους λιντσάρουν.

 Οι αντιζαχαριαδικοί ιδέα δεν είχαν τι είχε συμβεί στην 7η Πολιτεία. Οι φοιτητές μάλιστα, το πρωί της Κυριακής, πήγαιναν για τη συνέλευση των φοιτητών στη 13η Πολιτεία, όπου θα μας μιλούσε ο Ζαχαριάδης. Δεν ξέραμε ότι είχε φύγει. Η αίθουσα ήταν μικρή και ήταν αδύνατο να χωρέσουν όλοι οι φοιτητές, γι' αυτό είχαμε συνεννοηθεί να πάμε από νωρίς το πρωί, για να μην πιαστούν οι θέσεις από τους ζαχαριαδικούς, και να μη βρεθούμε έξω από την αίθουσα και η πλειοψηφία ψηφίσει κάποια απόφαση της συνέλευσης, που θα ήταν σε βάρος της ανανεωτικής παράταξης. Έτσι αποφασίσαμε να βρεθούμε πολύ πρωί στη 13η Πολιτεία. Στους φοιτητές πλειοψηφούσε η ανανεωτική παράταξη.

Θα περιγράψω τη δική μου περιπέτεια, όπως τα έζησα τα γεγονότα εκείνο το μερόνυχτο.

 Ήταν Σάββατο απόγευμα 11 Σεπτεμβρίου του 1955. Γύριζα από τη βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου με το τραμ. Στην πλατεία του Πολιτιστικού Κέντρου των Υφαντουργών (Театральная), είδα πλήθος κόσμου, μια ορχήστρα που έπαιζε και η νεολαία χόρευε. Στη στάση κατέβηκα για να δω. Στην πλατεία γίνονταν συχνά εκδηλώσεις, όπου η νεολαία διασκέδαζε και χόρευε. Εκείνη τη βραδιά εγκαινιάστηκε μια έκθεση παπουτσιών που συνοδευόταν με πανηγυρική εκδήλωση. Είχα και την τσάντα με τα βιβλία που είχα δανειστεί από την Κεντρική βιβλιοθήκη, όπου ήμουν μόνιμος αναγνώστης-ερευνητής. Συνάντησα πολλούς φίλους και το γλέντι το συνεχίσαμε ως αργά τη νύχτα. Μετά, μια παρέα, πήγαμε στο σπίτι του Κώστα Καραμήτσου, που έτυχε να είναι και θείος μου, πρώτος ξάδερφος του πατέρα μου. Νιόπαντρος τότε ο Κώστας με τη Ζήνα. Ήμασταν μια καλή παρέα με τον Κεκέ που έπαιζε ωραίο ακορντεόν. Το σπίτι του Κώστα ήταν κοντά στην 13η Πολιτεία και δεν πήγα στο σπίτι μετά το γλέντι, γιατί θα πήγαινα στη συνέλευση των φοιτητών όπου θα μας μιλούσε ο Νίκος Ζαχαριάδης. Η Ζήνα έβαλε το ξυπνητήρι στις 6 το πρωί για να πάω στη συνέλευση. Η απόσταση από το σπίτι του Κώστα ως την 13η Πολιτεία δεν ήταν πάνω από 500-600 μέτρα.

 Κυριακή πρωί. Έφτασα στην πύλη της 13ης Πολιτείας. Στην είσοδο ήταν γύρω στα 10 άτομα και όταν πήγα να περάσω μέσα με σταμάτησαν και με ρώτησαν πού πάω. Χωρίς να γνωρίζω τι συνέβηκε τη νύχτα του Σαββάτου στην 7η Πολιτεία στα γραφεία της Κ. Ε. Τασκένδης, τους είπα ότι πάω στην αίθουσα εκδηλώσεων για τη συνέλευση των φοιτητών. Ένας μου λέει, 

- Το βιβλιάριό σου, χωρίς να γνωρίζω τα συμβάντα της νύχτας, το οξυμένο πνεύμα και τον φανατισμό του κόσμου της 13ης Πολιτείας, που ήταν στην πλειοψηφία τους ζαχαριαδικοί, του λέω με θάρρος 

- και ποιος είσαι εσύ για να σου δείξω το βιβλιάριο; 

Στη συζήτηση παρενέβη τρίτος, που είπε 

- Άφησέ τον να περάσει.

Πέρασα. Και τι να δω! Στο κέντρο της 13ης Πολιτείας είναι ένα σιντριβάνι και η επιφάνεια καλυμμένη με μεταλλικό δίχτυ. Στο συντριβάνι ήταν ανεβασμένος ο Μάνος. Φορούσε μπότες και κιλότα -όπως συνήθιζε να φοράει-, γνωστός στη 13η Πολιτεία ως γλεντζές και παλικαράς, τον φώναζαν και Αλβανό. Ο Μάνος λοιπόν αφηγούνταν τα γεγονότα που συνέβησαν στην 7η Πολιτεία, πώς κατέλαβαν τα γραφεία της Κομματικής Επιτροπής, πώς έπιασαν πολλούς «μαύρους» και τους σάπισαν στο ξύλο...

 Τα χρειάστηκα, βρέθηκα στο στόμα του λύκου. Προσπάθησα να φύγω, γιατί αν συναντούσα κάποιον γνωστό από τις συζητήσεις που κάναμε, δεν ξέρω κι εγώ τι θα επακολουθούσε. Στην είσοδο της πολιτείας περίμεναν τους φοιτητές. Πάω να φύγω. Τώρα δεν με αφήνουν να βγω. Γυρίζω πίσω. Πού να πάω; Μην πέσω σε κάποιον γνωστό και με τσακίσουν στο ξύλο. Στην πολιτεία ζούσε μια χωριανή μου, η Ρήνα Κελεπούρη, παντρεμένη με τον Αχιλλέα Μπατζή από το Μεσολούρι, πατριώτες και οικογενειακοί φίλοι, σκέφτηκα να πάω εκεί μέχρι να περάσει η μπόρα. Πήγα. Με υποδέχτηκε η Ρήνα. Ο Αχιλλέας κοιμόταν, γιατί είχε πάρει μέρος τη νύχτα στα γεγονότα της 7ης Πολιτείας και γύρισε αργά από το «πανηγύρι». Η Ρήνα τον ξύπνησε. Μόλις σηκώθηκε αμέσως μου είπε, 

- Είδες τι κάνατε, πήγατε να σκοτώσετε το παιδί του Ζαχαριάδη. 

Αντέδρασα και του είπα ότι δεν έχω ιδέα τι συνέβηκε. Από κουβέντα σε κουβέντα οξύνθηκαν τα πράγματα.   

- Είστε αδιόρθωτοι, μου λέει και με θυμό. 

Σηκώνομαι να φύγω. Η καημένη η Ρήνα προσπαθεί να με κρατήσει. Μου λέει: 

- Πού θα πας Χρήστο, τα πνεύματα είναι οξυμένα, θα σε σκοτώσουν. 

Δεν άκουσα. 

- Ας γίνει ό,τι έχει να γίνει, και βγήκα. 

Προσπαθώ να φύγω, συναντώ τη Μαίρη Ζιώγα, γνωστή από το Πανεπιστήμιο. Μου επιτέθηκε με λόγια, 

- Χρήστο σε παρέσυραν, είσαι καλό παιδί κλπ. Αγρίεψα και με αγριεμένη φωνή της λέω: 

- Μαίρη, αν θες να με χτυπήσουν, να οι μπράβοι, φώναξέ τους, αν όχι κλείσε το και θα τα πούμε στο Πανεπιστήμιο. 

 Πράγματι η Μαίρη φάνηκε εντάξει και με προφύλαξε, μη τυχόν και με συναντήσει κάποιος γνωστός και με χτυπήσει. Είχα τύχη βουνό, έφυγα από του λύκου το στόμα, γιατί οι νεολαίοι της 13ης Πολιτείας είχαν βγει στο κυνήγι των φοιτητών που θα έρχονταν στη συνέλευση για να τους λιντσάρουν. Προσπαθώ να βρω την ευκαιρία να βγω από την πύλη και να φύγω, τώρα, δεν με αφήνουν να βγω από την πολιτεία, γυρίζω πίσω, πάντα είχα στο χέρι την τσάντα με τα βιβλία. Σε μια στιγμή βλέπω να φέρνουν στην πολιτεία χτυπημένο και ματωμένο τον Βασίλη Έξαρχο, δοκιμασμένο αγωνιστή. Το πλήθος ορμάει στην πύλη, τον χτυπούν και τον σπρώχνουν μέσα στα γραφεία που ήταν ακριβώς στην αριστερή πλευρά της εισόδου της πολιτείας.

 Ο όχλος, όταν είδε στην πύλη τον Έξαρχο, γνωστό για την αντιζαχαριαδική του δράση, όρμηξε να τον χτυπήσει. Στην αναμπουμπούλα ο έλεγχος στην είσοδο είχε χαθεί και βγήκα. Τραβούσα για τον κεντρικό δρόμο. Εκεί που βάδιζα στον κεντρικό δρόμο, ακούω κάποιον να έρχεται προς την πολιτεία και να φωνάζει: 

-Τρέξτε για βοήθεια, έρχονται και φεύγουν, δεν έχουμε κόσμο να τους πιάσουμε. 

 Τρέχω, κάνω πως πάω για βοήθεια. Μόλις βγήκα στον κεντρικό δρόμο, μπροστά στο Γκαστρονόμ (η λέξη το λέει μόνη της περί τι είδους μαγαζί πρόκειται) επί της λεωφόρου Σοτά Ρουσταβέλι, είδα να χτυπούν αλύπητα δυο γνωστούς καλούς φίλους κα καλούς αγωνιστές, τον πρώην ταξίαρχο της Σχολής αξιωματικών του ΔΣΕ Αχιλλέα Προυτσάλη και τον Τάσο Παπαθανασίου. Αυτοί που τους χτυπούσαν ήταν κάτοικοι της 13ης και 8ης Πολιτείας από τον οικισμό της Ρασκόβα και της Σιλικάτναγια, παραρτήματα της 8ης Πολιτείας που έμενα κι εγώ. Οι παθόντες φώναζαν «βοήθεια...», αλλά ήταν αδύνατο να τους βοηθήσω, γιατί ήταν πολλοί και θα τις μάζευα κι εγώ. Θεώρησα καλύτερο να πάω στην αστυνομία, μπήκα στο τραμ και σε μια στάση ήταν η Μιλίτσια (Αστυνομικό Τμήμα). Πήγα και τους ανέφερα το γεγονός, η ώρα πρέπει να ήταν γύρω στις 7 το πρωί. Η Πολιτοφυλακή αμέσως πήγε στη 13η Πολιτεία και πήρε υπό την προστασία της τον Έξαρχο και τους άλλους που έδερναν στο δρόμο. 

Στην Τεατράλναγια - πίσω διακρίνεται το Πολιτιστικό Κέντρο των

Υφαντουργών, Τασκένδη 1956

 Από τη Μιλίτσια βγήκα στη στάση του τραμ που είναι μπροστά στην Πλατεία των Υφαντουργών για να φύγω για το σπίτι. Κάθισα στο παγκάκι και περίμενα το τραμ. Απέναντι από τη στάση, στην απέναντι πλευρά του δρόμου, στη γωνία, στο σταυροδρόμι των οδών Σοτά Ρουσταβέλι και Μπογκντάν Xμελνίτσκι, που τις χωρίζει ο ψηλός γωνιακός τοίχος του εργοστασίου κατασκευής βάμβακοσυλλεκτικών μηχανών, υψώνεται ένα ρολόι. Εκεί είχαν πηγαδάκι μια ομάδα γνωστών φανατικών αντιπάλων από την 8η Πολιτεία και συζητούσαν για τα γεγονότα. Εγώ τους κοίταζα και η συζήτηση φαινόταν έντονη. Όταν ήρθε το τραμ, ανέβηκα, τότε με είδαν από το παράθυρο και όρμησαν οργισμένοι τρέχοντας να φτάσουν το τραμ. Τότε κατάλαβα τι θα γινόταν αν με έβλεπαν στη στάση. Ήταν όμως αδύνατο να φτάσουν το τραμ. Τους κούνησα το χέρι χαιρετώντας τους από το παράθυρο, γιατί όλοι ήταν γνωστοί και φανατικοί ζαχαριαδικοί. Εκεί που χτυπούσαν τον Αχιλλέα Προυτσάλη και τον Τάσο Παπαθανασίου, στη στάση του τραμ που ανέβηκα να πάω για τη Μιλίτσια, ανέβηκαν μαζί μου άλλοι τρεις άγνωστοι δικοί μας πολιτικοί πρόσφυγες. Ο ένας απ' τους τρεις έκφρασε τη λύπη του για την εικόνα του ξυλοδαρμού που είδε και είπε: 

- Τι πράγματα είναι αυτά ρε παιδιά, να σκοτωνόμαστε μεταξύ μας! 

Οι δυο άλλοι, φανατισμένοι, του επιτέθηκαν με βρισιές και είπαν, 

- Τέτοιος είσαι κι εσύ, τους λέει: 

- Όχι βρε παιδιά... .

 Αυτό το περιστατικό είναι μια περίπτωση που δείχνει σε τι μίσος είχε οδηγήσει τους αγωνιστές η καθοδήγηση. Αυτοί οι αγωνιστές, σε άλλες στιγμές, έδωσαν τη ζωή τους ο ένας για τον άλλο σύντροφο και τώρα αλληλοσκοτώνονταν. Η περίπτωσή μου είναι μια μικρογραφία της κατάστασης που βίωσα. Εγώ τη γλίτωσα. Εκείνο το βράδυ χτύπησαν πολλούς, λέγανε ότι είχαμε και νεκρούς, δεν γνωρίζω όμως συγκεκριμένα.