Η ΠΡΩΤΗ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝIΚΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ - ΜΕΡΟΣ 1ο

Οι οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες της σιδηροδρομικής αυτής σύνδεσης, όπως παρουσιάστηκαν στην εφημερίδα 'ΦΑΡΟΣ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ'

Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ ΤΟΥ ΠΕΡΑΣΜΕΝΟΥ ΑΙΩΝΑ

Η σιδηροδρομική σύνδεση της Θεσσαλονίκης με την Ευρώπη πραγματοποιείται σε μια περίοδο που ο καπιταλισμός καθιερώθηκε στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και την Ιαπωνία. Καθιερώθηκε το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, στο οποίο βρέθηκαν προσελκυσμένες με τη μια ή την άλλη μορφή όλες οι χώρες και οι λαοί.

Παρά τις αρνητικές επιπτώσεις που είχε για τις υπανάπτυκτες χώρες και τους λαούς, οδήγησε στην αλματώδη αύξηση των παραγωγικών δυνάμεων, στις σημαντικές επιτεύξεις της επιστήμης και της τεχνολογίας. Τεράστια ήταν και η ανάπτυξη των συγκοινωνιών. Το παγκόσμιο σιδηροδρομικό δίκτυο στα χρόνια 1875-1917 αυξήθηκε τέσσερις φορές[1], ενώ το μήκος των σιδηροδρομικών γραμμών της ευρωπαϊκής Τουρκίας το 1899 ήταν 1993χλμ., για να φτάσει αμέσως το επόμενο έτος τα 2050χλμ.

Η σύγκριση των στατιστικών στοιχείων που μας δίνει ο παρακάτω πίνακας, ο οποίος παρουσιάζει το επίπεδο ανάπτυξης του παγκόσμιου σιδηροδρομικού δικτύου για κάθε μια από τις χώρες ξεχωριστά, αρκεί για να αντιληφθούμε το επίπεδο ανάπτυξης των σιδηροδρόμων στην ευρωπαϊκή Τουρκία στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα[2].

ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΑΝΑ ΤΗΝ ΥΦΗΛΙΟ

 

ΕΥΡΩΠΗ			ΑΜΕΡΙΚΗ
Χώρα	χλμ		Χώρα	χλμ
Αγγλία	41,576		Αργεντινή	16,399
Αυστροουγγαρία	34,514		Βραζιλία	14,038
Βέλγιον	4595		υπο κατασκευ.	8,034
Βοσνία	877		Βολιβία	972
Βουλγαρία	1,562		Γουιάνη (Αγγλ)	34
Γαλλία	42,437		Ηνωμ.Πολιτείαι	300,693
Γερμανία	50,961		Δομινικανή	188
Δανιμαρκία	2,746		Εκουαδόρ	96
Ελβετία	3,926		Αγγλ.Αποικίαι	3,847
Ελλάς	952		Γουατεμάλα	640
Ιταλία	15,000		Βενεζουέλα	852
Ισπανία	13,084		Περού	1,667
Λουξεμβούργον	473		Καναδάς	27,761
Μάλτα	18		Κολομβία	557
Ολλανδία	2,805		Κόστα Ρίκα	261
Πορτογαλία	2,302		Χιλή	4,586
Ρουμανία	3,396		Νέα Γη	1,027
Ρωσσία (ευρωπ.)	50,885		Χονδουράς	92
Σουηδία Νορβηγία	10,707		Μεξικόν	14,573
Σερβία	562		Νικαράγουα	146
Τουρκία (ευρωπ)	1,993		Ουρουγουάη	1,624
Φινλανδία	2,838		Παραγουάη	247
Σύνολο	288,209		Σύνολο	398,334
ΑΣΙΑ			ΑΦΡΙΚΗ
Χώρα	χλμ		Χώρα	χλμ
Αγγλ.Ινδίαι	37,782		Αίγυπτος	4,401
Γαλλική Ινδοσιν.	71		Αλγερία	3,472
Ιαπωνία	7,100		Κογκό	398
Κίνα	480		Τήνυς	1,422
Περσία	13		Ακρωτήριον	3,781
Ρωσσία	10,122		Νατάλ	764
Τουρκία (ασιατ.)	2,507		Ροδεσία	764
Κορέα	42		Ανατ.Αφρική	582
Κοχιγγίνα	82		Τρανσβαάλ	1,247
Τογκίνον	103		Οράνζ	821
Σενεγάλη	159		Σύνολο	17,652
Ρεουνιών	127
Κεϋλάνη	478
Σύνολο	59,066

Το όλον μήκος των σιδηροδρόμων υφηλίου έχει ως εξής:

Ευρώπη	288,209
Ασία	59,066
Αφρική	17,652
Αμερική	398,334
Αυστραλία & λοιποί νήσοι	27,830
Σύνολο	791,091

Επειδή δε η περίμετρος της Γης είναι ίση με 40,000,000 μέτρων, οι διάφοροι σιδηρόδρομοι δύνανται να σχηματίσουν περί αυτήν περίπου 20 ζώνες.

Αυτή η περίοδος της παγκόσμιας ιστορίας αποδείχτηκε μια από τις πιο ανήσυχες και απειλητικές για τις τύχες της ανθρωπότητας. Στις πιο απεχθείς μορφές εκδηλώθηκαν όλα τα αρνητικά χαρακτηριστικά του καπιταλισμού: η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, η αποικιακή και εθνική καταπίεση, η παράλογη πολυτέλεια της ασήμαντης μειοψηφίας των πλούσιων, η αυξανόμενη εξαθλίωση των λαϊκών μαζών, το εγκληματικό κυνήγι νέων πηγών κέρδους και το αναπόφευκτο επακόλουθο του καπιταλισμού, οι κατακτητικοί πόλεμοι.

Αυτή την περίοδο χάνει ουσιαστικά την εθνική της ανεξαρτησία και μετατρέπεται σε ημιαποικία η Τουρκία και η υπόδουλη σ'αυτή Μακεδονία. Χώρα τυπικά ανεξάρτητη η Τουρκία, αλλά στην ουσία μπλεγμένη στα δίχτυα της οικονομικής, χρηματιστικής και πολιτικής εξάρτησης, εντάσσεται αναγκαστικά στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα με την ιδιότητα του βασικού υποτακτικού τμήματος. Το ξένο κεφάλαιο χρησιμοποιούσε πλατιά το παθητικό εμπόριο, τις άνισες συμφωνίες, τα δεσμευτικά δάνεια, το σύστημα των δρομολογήσεων και η εξάρτηση γινόταν ακόμα πιο ισχυρή, αφού στα χέρια του βρισκόταν ο κύριος μοχλός επιρροής στην οικονομική και πολιτική ζωή της Τουρκίας, όπως η Οθωμανική Αυτοκρατορική Τράπεζα.

Η Αυτοκρατορική Οθωμανική Τράπεζα ιδρύθηκε το 1857 επί της βασιλείας του Σουλτάνου Αβδούλ Μετζήτ με διευθυντές ξένους. Τα πρώτα 8 χρόνια διευθυντής ήταν ο Γάλλος Λαφονταίν μέχρι το 1863. Τον ίδιο χρόνο αύξησε το κεφάλαιό της και της χορηγήθηκαν από την Αυτοκρατορική κυβέρνηση πολλά και σπουδαία προνόμια, η δε γενική διεύθυνση ανατέθηκε στον διάσημο Γάλλο οικονομολόγο, μαρκήσιο Ντε Πλοκ ο οποίος αποσύρθηκε το 1866, αφού διορίστηκε διοικητής στη Banque de France. Τον μαρκήσιο Ντε Πλοκ διαδέχθηκε ο λόρδος Χόβαρ, αδελφός του ναύαρχου της Αυτοκρατορικής κυβέρνησης, Χοβάρ Πασά. Ο λόρδος Χόβαρ το 1868 διορίστηκε αντιβασιλέας των Ινδιών και τη θέση του Γενικού Διευθυντή κατέλαβε ο Φόστερ, οικονομική εξοχότητα της εποχής, ο οποίος παρέμεινε 21 ολόκληρα χρόνια μέχρι το 1889. Τη θέση του Διευθυντή, ο Αιμίλιος Δεβώ, ο οποίος έλαβε ενεργό μέρος στις μεγάλες και σπουδαίες οικονομολογικές επιχειρήσεις της τότε εποχής.

Το 1889, με την αποχώρηση των Φόστερ και Δεβώ, τα συμβούλια στο Λονδίνο και στο Παρίσι διόρισαν αντικαταστάτες τους Σερ Έδγαρ Βίνσεν και  Λαφουάντ, αντίστοιχα. Μετά από 5 χρόνια στη Γενική Διεύθυνση προσκλήθηκε ο Σερ Άμιλτον Λάγκ. Ακολούθησαν κατά περιόδους ο Γουσταύος Οβοανώ, ο Ιούλιος Δεφφές και άλλοι ξένοι.

Παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ότι στις κατώτερες θέσεις διευθυντών τμημάτων κλπ., αναφέρονται ονόματα ομογενών και δεν αναφέρεται κανένα όνομα Τούρκου που να κατέχει θέση στην Τράπεζα.

Οι πληρωμές των υποδουλωτικών δανείων, τα τεράστια έξοδα για τη συντήρηση του δημόσιου μηχανισμού και του στρατού, οι αχαλίνωτες σπατάλες της σουλτανικής αυλής, υπόσκαπταν τα οικονομικά της Τουρκίας. Η κυβέρνηση προσπαθούσε να βγει από τις οικονομικές δυσκολίες με τη βοήθεια νέων δανείων από τους ξένους τραπεζίτες. Στη δεκαετία του 1870 το εξωτερικό χρέος ξεπερνούσε τα 5 δισ. φράγκα και οι πληρωμές των τόκων απορροφούσαν το περισσότερο μέρος του τουρκικού προϋπολογισμού[3]. Μια σειρά από μέτρα δεν μπόρεσαν να βελτιώσουν την οικονομική κατάσταση και το 1879 κήρυξε επίσημα την πλήρη οικονομική χρεοκοπία

Μετά το Βερολίνειο συνέδριο η οικονομική υποταγή της Τουρκίας στις μεγάλες δυνάμεις επιταχύνθηκε σημαντικά. Ύστερα από διαρκείς διαπραγματεύσεις με τους ξένους χρηματιστές, το 1881, επιτεύχθηκε συμφωνία που καταχωρήθηκε στο λεγόμενο διάταγμα του Μουχαρέμ, με το οποίο ο σουλτάνος επικύρωσε τη δημιουργία της Διεύθυνσης του Οθωμανικού Κρατικού Χρέους, η οποία απαιτούσε αποκλειστικά πλατιά δικαιώματα και προνόμια. Στη διαχείρισή της περνούσαν τα σημαντικότερα έσοδα της αυτοκρατορίας, όπως τα μονοπώλια καπνού και αλατιού, ο φόρος χαρτοσήμου, οι φόροι αλιείας στο Βόσπορο και στη θάλασσα του Μαρμαρά, το μετάξι της Κων/πολης, της Σμύρνης και της Προύσας. Ο αριθμός των υπαλλήλων σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα έφτασε τους πέντε χιλιάδες. Επικεφαλής της διοίκησης ήταν το Συμβούλιο των εκπροσώπων των κρατών-πιστωτών της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Αυστροουγγαρίας και της Ιταλίας. Ο Τούρκος κυβερνητικός επίτροπος είχε μόνο συμβουλευτικό ρόλο.

Οι οικονομικές δυσχέρειες της Πύλης οδήγησαν σε σοβαρές επιπλοκές την Οθωμανική Αυτοκρατορική Τράπεζα, το Δημόσιο Οικονομικό Χρέος και την Αυτοκρατορική κυβέρνηση. Η τελευταία, μπροστά στην οικονομική δυσχέρεια, δεν δίστασε να μεταχειριστεί την παλιά συνήθεια, εισπράττοντας απευθείας 45.000 λίρες Τουρκίας από διάφορους φόρους, που παραχωρήθηκαν για την πληρωμή της χιλιομετρικής αποζημίωσης του σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης-Κωνσταντινούπολης και 60.000 λίρες Τουρκίας από έσοδα που παραχωρήθηκαν επίσης για την υπηρεσία του δανείου του 1898. Το Δημόσιο Χρέος, επιφορτισμένο με την πληρωμή της χιλιομετρικής αποζημίωσης όλων των σιδηροδρομικών εταιριών, μην έχοντας να πληρώσει το αναγκαίο ποσό, απείλησε με αναστολή της πληρωμής του τοκομεριδίου των ομολογιών της εταιρίας. Το θέμα απειλούσε να πάρει μεγαλύτερες διαστάσεις, ρυθμίστηκε όμως μεταξύ της κυβέρνησης και της Οθωμανικής Αυτοκρατορικής Τράπεζας. Η τελευταία, ανέλαβε να πληρώσει και τα δύο ποσά του δημόσιου χρέους, για να εισπράξει αργότερα από διάφορους φόρους τις εισπράξεις που τής είχαν ανατεθεί[4].

Εκμεταλλευόμενοι την οικονομική εξάρτηση της Τουρκίας, οι ξένες δυνάμεις αποσπούσαν διάφορες συμφέρουσες εκχωρήσεις. Οι Γάλλοι κεφαλαιούχοι κατείχαν τους σιδηροδρόμους της Συρίας, οι Άγγλοι και οι Γάλλοι κατείχαν τις σιδηροδρομικές γραμμές στην περιοχή της Σμύρνης. Μεγάλα πλεονεκτήματα για την κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής της Βαγδάτης αποκτούσε το Γερμανικό κεφάλαιο και στο βορειοελλαδικό χώρο, το Αυστριακό κεφάλαιο του βαρώνου Χιρς της Βιέννης. Οι σιδηροδρομικές γραμμές κατασκευάζονταν χωρίς τον υπολογισμό των αναγκών της τουρκικής οικονομίας, αλλά σε συνάρτηση με τα οικονομικά και στρατηγικά συμφέροντα των ευρωπαϊκών δυνάμεων. Το 1888 κάμποσες δυτικοευρωπαϊκές τράπεζες ίδρυσαν την "Τράπεζα Θεσσαλονίκης", που μαζί με την Οθωμανική Τράπεζα, η οποία δημιουργήθηκε με γαλλοαγγλικά κεφάλαια, ασκούσε σημαντικό έλεγχο στον οθωμανικό χώρο[5].

Η μπλεγμένη στα δίχτυα της οικονομικής εξάρτησης του ευρωπαϊκού κεφαλαίου Οθωμανική Αυτοκρατορία, έτριζε και κάτω από τα ισχυρά χτυπήματα των εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων.

Το θέμα της κατάρρευσης της τουρκικής κυριαρχίας στα Βαλκάνια, γινόταν ένα από τα πιο οξυμένα προβλήματα της διεθνούς πολιτικής. Τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα όξυναν ακόμα περισσότερο τη σύγκρουση των συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων στο λεγόμενο Ανατολικό ζήτημα.

---

[1] Ι.Α.Βρεττού, Ημερολόγιον εγκυκλοπαιδικόν του 1902, έτος Β' εν Κωνσταντινούπολιν, σ. 233-234.

[2] ο.π. VSEMIRNAJA ISTORIA, σ.194

[3] Εφημ. ΑΓΩΝ, φύλλο 121, έτος Γ' Αθήνα 20-7-1901. Η εφημ. Ασχολούνταν αποκλειστικά με θέματα της Μακεδονιας και της Ηπείρου.

---

[4] VSEMIRNAJA ISTORIA, TΟΜ VII, Izdatelstvo socialnoeconomicescoi literaturi, Moskva 1960, σ.7

[5] "Αυτοκρατορική Οθωμανική Τράπεζα. Ήμισος αιών μεγάλης δράσεως". Βοσπορίς, εικονογραφημένον οικογενειακόν περιοδικόν, εν Κων/λει, τεύχος 8ον της 15^ης Αυγούστου 1907,σελ. 118-119.