ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΕΦΕΔΡΙΚΟ ΤΑΓΜΑ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΣΤΟ 29ο ΣΥΝΟΡΙΑΚΟ ΦΥΛΑΚΙΟ ΜΕ ΕΔΡΑ ΤΗΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑ

Άγνωστες σελίδες της αντιφασιστικής ιστορίας της Δυτικής Μακεδονίας.

Ο στρατός και οι αξιωματικοί της 8ης και της 9ης Μεραρχίας με το απόσπασμα Δαβάκη, συγκαταλέγονται στις δυναμεις που πολέμησαν τον ιταλικό φασισμό στην Ελλάδα. Στις 28 Οκτωβρίου του 1940 το 2ο εφεδρικό τάγμα Γρεβενών της 9ης μεραρχίας βρισκόταν στο 29ο συνοριακό φυλάκιο με έδρα την Καστοριά.

Ο στρατηγός Κατσιμήτρος, ο άξιος αυτός Έλληνας αξιωματικός, ένθερμος και φλογερός πατριώτης, αγνόησε τη διαταγή του επιτελείου «για σύμπτυξη στον Άραχθο» και με δική του διαταγή απευθύνθηκε προς τα τμήματα της 8ης Μεραρχίας και στον ντόπιο πληθυσμό με σύνθημα «Αγώνας για την υπεράσπιση της πατρίδας. Ούτε σπιθαμή γης στον εχθρό. Άμυνα επί τόπου». Εμφύσησε στους αξιωματικούς, στους στρατιώτες και στο λαό το θάρρος, την καρτερία και την αυταπάρνηση. Τα έθεσε όλα σε συναγερμό και προετοίμασε τα πάντα για την άμυνα και την απόκρουση της επίθεσης του εχθρού.

Ο Διοικητής του αποσπάσματος Πίνδου συνταγματάρχης Δαβάκης, από τους εξαίρετους και ικανούς Έλληνες αξιωματικούς, πατριώτης και ένθερμος υποστηρικτής και οπαδός της αντίστασης κατά των Ιταλών, ανέπτυξε μεγάλη πρωτοβουλία. Έλεγξε ολόκληρο τον τομέα, ήρθε σε επαφή με το λαό της περιοχής και οργάνωσε με τις υπάρχουσες δυνάμεις και δυνατότητες υποφερτή και πρόχειρη άμυνα. Ιδιαίτερα οργάνωσε ένα πολύ καλό δίκτυο πληροφοριών, που εκτείνονταν ακόμα και μέσα στην Αλβανία.

Στην 9η Μεραρχία, που είχε διαταχθεί αμυντικά στο χώρο Γγκρούσια-Νεστόριο-Βίτσι και στον αυχένα της Φαλτσάτας, μεταξύ των αξιωματικών και του στρατού, αναπτύχθηκε ένα δυνατό δημοκρατικό πατριωτικό πνεύμα - να πολεμήσουν και να αμυνθούν στο χώρο τους, να μην επιτρέψουν στους Ιταλούς να πατήσουν ελληνική γη.

Η 28η Οκτωβρίου 1940 βρήκε το 2ο εφεδρικό Τάγμα Γρεβενών στο 29ο συνοριακό φυλάκιο με έδρα την Καστοριά. Στο Λόχο Προκαλύψεως του 29ου συνοριακού τομέα Καστοριάς με έδρα το Νεστόριο και διοικητή του λόχου τον Βασίλη Στασινόπουλο υπηρετούσε ο λοχίας Σπύρος Παπαδημητρίου.

Σπύρος Παπαδημητρίου, 1939

Η επίθεση των Ιταλών στις 28 Οκτωβρίου βρήκε το λόχο απροετοίμαστο, μόλις που πρόφτασε να υποχωρήσει για να μην αιχμαλωτιστεί. Την επόμενη μέρα, 29 Οκτωβρίου, ο λοχίας Σπύρος Παπαδημητρίου απευθύνεται στο λοχαγό Βασίλη Στασινόπουλο και ζητάει να του δώσει μια διμοιρία για να ανακαταλάβει το συνοριακό φυλάκιο. Ο λοχαγός του έδωσε τη διμοιρία και με αντεπίθεση η διμοιρία του Παπαδημητρίου απόκρουσε τους Ιταλούς και ανακατέλαβε το συνοριακό φυλάκιο, συνεχίζοντας την προέλαση στην παραμεθόριο γραμμή και υπό τον λοχαγό Βασίλη Στασινόπουλο ενώθηκε με το σώμα του συνταγματάρχη Δαβάκη. Αυτήν την τολμηρή, πατριωτική πράξη του λοχία Σπύρου Παπαδημητρίου την αφηγήθηκε προσωπικά ο λοχαγός Βασίλης Στασινόπουλος στον Ηλία Αρμάγο. Στα επίσημα στρατιωτικά έγγραφα, αυτή η τολμηρή πράξη του λοχία Σπύρου Παπαδημητρίου δεν αναφέρεται, έμεινε όμως στη μνήμη των κατοίκων της γύρω περιοχής.

Ο Αχιλλέας Παπαϊωάννου μου αφηγήθηκε τον αντίκτυπο που είχε στον κόσμο της περιοχής και στους στρατιώτες η τολμηρή αυτή πράξη. Το γεγονός αυτό ο Αχιλλέας το αναφέρει και στο βιβλίο του «Ο αληθινός Γράμμος».

Στη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου ο Σπύρος Παπαδημητρίου, με το δεύτερο εφεδρικό τάγμα Γρεβενών, πήρε μέρος σε όλες τις μάχες που έδωσε το τάγμα και διακρίθηκε, όχι μόνο για την παλικαριά του, αλλά και για τη φροντίδα και την αγάπη προς τους στρατιώτες της ομάδας του, πολεμώντας από τα σύνορα, ως το Μόραβα-Ιβάν, το ύψωμα 2148 Κάμια, την Κορυτσά, και στη συνέχεια, στα χιονισμένα βουνά του Μπόγραδετς. Οι στρατιώτες που ήταν στην ομάδα του, είχαν να λένε για τη φροντίδα του λοχία Σπύρου προς τους στρατιώτες του στα χιονισμένα βουνά του Μπόγραδετς, ώστε να μην πάθουν κρυολογήματα και να μην πεινάσουν.

Έτσι τελείωσε η λαμπρή πορεία του λοχία Σπύρου Παπαδημητρίου στα αλβανικά βουνά, για να ξεκινήσει μια νέα ηρωική εποποιία στην Κατοχή και στην Αντίσταση, ενάντια στους Γερμανούς και Ιταλούς φασίστες. Στις 6 Αυγούστου του 1949 θα αφήσει την τελευταία του πνοή στο Τσάρνο του Γράμμου, Διοικητής της 16ης ταξιαρχίας του ΔΣΕ.

Θεώρησα χρέος μου να αναφερθώ με συντομία σε μια άγνωστη σελίδα της πιο δύσκολης δεκαετίας του ‘40. Νέος τότε ο Σπύρος, ο πόλεμος τον βρήκε λοχία στο τέλος της στρατιωτικής του θητείας, μέχρι τα 35 του χρόνια χάραξε μια πορεία ανθρωπιάς για κοινωνική δικαιοσύνη. Υπήρξε υπόδειγμα αγωγής για τη νέα γενιά της πατρίδας μας.

Από τις πρώτες μέρες της κατοχής, μετά την κατάρρευση του μετώπου, οι Ιταλοί εγκαταστάθηκαν στην Υποδιοίκηση Χωροφυλακής Πολυνερίου και άρχισαν να καλούν τους χωριανούς, που τους πολέμησαν στα αλβανικά βουνά, να παραδώσουν τα όπλα. Ο Σπύρος και οι άλλοι χωριανοί δεν υποτάχτηκαν. Με τους πρώτους ξυλοδαρμούς των χωριανών ο Σπύρος με τους άλλους χωριανούς, οπλισμένοι, βγήκαν στα χωράφια και στις στάνες. Ήταν η προ-ΕΑΜική περίοδος, όπου είχαν παραλύσει τα πάντα και οργίαζαν οι ζωοκλοπές και οι εγκληματικές πράξεις από κακοποιά στοιχεία, τα οποία στη διάρκεια της Εθνικής Αντίστασης ζάρωσαν κάτω από το φόβο των πολεμιστών του αλβανικού μετώπου, για να σηκώσουν κεφάλι μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Στις πόλεις είσαι άγνωστος μέσα στο αχανές πλήθος - στο χωριό δεν μπορείς να κρυφτείς, ή θα υποκύψεις, ή θα πάρεις τα βουνά.

Οι άνδρες που είχαν αναγκαστεί να φύγουν απ’ το χωριό και να πάνε στις στάνες και στα χωράφια, έχοντας τα όπλα τους, χωρίς να τα χρησιμοποιούν, οργανώθηκαν μεταξύ τους και με τους κατοίκους των γύρω χωριών που πολέμησαν μαζί στην Αλβανία, έγιναν άμεση απειλή για τους Ιταλούς, με αποτέλεσμα οι Ιταλοί να φύγουν από την υποδιοικηση χωροφυλακής Πολυνερίου για τα Γρεβενά.

Ο πρώην Δήμαρχος Γρεβενών Βάιος Βάιος μου διηγήθηκε μια μαρτυρία του πατέρα του, Ανδρέα Βάιου. Μια μαρτυρία που «πρέπει- όχι με την έννοια του πρέπει, αλλά με την έννοια του επιβάλλεται – να μαθευτεί. Ο πατέρας μου ήθελε κάπου να την εκμυστηρευθεί και να την δώσει. Μου τη διηγήθηκε πολλές φορές, όταν συζητούσαμε πράγματα που αφορούσαν την Αντίσταση και τον εμφύλιο πόλεμο. Το 1942 στη στάνη του, φύλαγε τους καταδιωκόμενους από τους Ιταλούς πατριώτες των Γρεβενών, Θανάση Καρτσιούνη, Σπύρο Παπαδημητρίου και Λιάκο. Ο Σπύρος είχε στέκι και στα Αναβρυτά (Βράσνο), στο σπίτι του δασκάλου του της Μεγάλης του Γένους Σχολή Κωνσταντίνο Βουλγαρίδη. Με τους αγωνιστές αντάμωναν, συζητούσαν, οργάνωναν ένοπλες δεκαρχίες χωρίς να εκδηλώνονται ένοπλα. Ο λαός φύλαγε και τάιζε τους αγωνιστές στα δύσκολα χρόνια της κατοχής. Ο Σπύρος είχε τακτική επαφή με τα γύρω χωριά και οργάνωνε τις δεκαρχίες, έτοιμες για σύγκρουση με τους Ιταλούς για τη ματαίωση της συγκέντρωσης της σοδιάς. Όλα τα παλληκάρια ήταν αποφασισμένα να αγωνιστούν για να μην επιτρέψουν τους Ιταλούς να ληστέψουν την περιοχή μας».

Με τη δημιουργία του Αρχηγείου της Πίνδου ο Σπύρος γίνεται ομαδάρχης και διακρίνεται στις μάχες ενάντια στους Ιταλούς, τους Γερμανούς και τους κομιτατζήδες στα Λακκώματα και σε άλλα χωριά του νομού Καστοριάς. Το Αρχηγείο Γρεβενών και η διοίκηση τον στέλνει στη Σχολή Αξιωματικών του Γενικού Αρχηγείου του ΕΛΑΣ.

Απόφοιτος της Σχολής Αξιωματικών του ΕΛΑΣ με το βαθμό του ανθυπολοχαγού αναλαμβάνει διοικητής διμοιρίας στο 2ο τάγμα του 53ου συντάγματος με διοικητή τον Νίκο Παπαστεργίου (Φουρκιώτη) και διακρίνεται σε σκληρές μάχες με τους Ιταλούς και Γερμανούς. Ανθυπολοχαγός και υπολοχαγός επ’ ανδραγαθία.

Στην περιοχή των χωριών Κουτσούφλιανη, Πριόνια, Μέτσοβο, Μηλιά και Κρανιά ως διοικητής διμοιρίας και λόχου, σε πολυήμερες και σφοδρές μάχες, απέτρεψε την προέλαση των Γερμανών προς τα Γρεβενά. Σε ενέδρα διέλυσε γερμανική διλοχία προκαλώντας πολλά θύματα και πιάνοντας πολλούς αιχμαλώτους. Στις πολυήμερες αυτές μάχες που τσάκισαν τους Γερμανούς, με λιγοστές δυνάμεις, δεν τους άφησαν να προχωρήσουν προς τα Γρεβενά. Ο διοικητής Σπύρος Παπαδημητρίου έγινε θρύλος στους κατοίκους των χωριών της περιοχής. Για τις στρατιωτικές ικανότητές του μιλούν οι αγωνιστές που πολέμησαν μαζί του στα βουνά της Αλβανίας, στην Αντίσταση ενάντια στους Ιταλούς και Γερμανούς φασίστες. Τις μαρτυρίες των αγωνιστών τις επιβεβαιώνουν και τα επίσημα έγγραφα:

«Χθές πρωϊαν εχθρικαί δυνάμεις κινηθείσαι από κατευθύσεων: 1) γέφυρα Κουτσούφλιανης Μπραμ Ταμπούρ προς πριόνια, 2)Μέτσοβο προς Μηλιά-Κρανιά. Την 15ην ημετέρα δύναμις 18 ανδρών υπό τον ανθυπολοχαγόν Παπαδημητρίου περιεκύκλωσεν γερμανικόν λόχον και κατόρθωσε να τον διαλύσει. Συνελήφθησαν 2 αιχμάλωτοι και πάρθηκαν λάφυρα 8 ζώα, βλήματα όλμων και άφθονα πυρομαχικά. Απώλειαι Γερμανών 30 νεκροί, 63 τραυματίαι και πολλά ζώα. Υπόλοιποι Γερμανοί συνεπτύχθησαν προς ύψωμα Καταφύγι, αφήσαντες νεκρούς επί τόπου».(Επίσημα κείμενα, σ. 14.)

Οι επιτυχίες δεν τελειώνουν, θα παραθέσω μια επιστολή που μου έστειλε ο Στέφανος Κανούτας από το χωριό Άγιος Γεώργιος Γρεβενών που πολέμησε μαζί με τον Σπύρο στον ΕΛΑΣ. Ο Στέφανος γράφει:

«Εκτός από τις μάχες, ο Σπύρος έβρισκε το χρόνο να γνωρίσει τον κάθε μαχητή προσωπικά, να μάθει για την οικογενειακή του κατάσταση. Δημιουργούσε στη διμοιρία την ελεύθερη έκφραση, ενθάρρυνε τους μαχητές να εκφράζουν τα παράπονα τους. «Εδώ θα τα λέμε όλα, όλα χωρίς αντίρρηση και θα τα λύνουμε μαζί». Μας μιλούσε για την πειθαρχία, την αγάπη μεταξύ μας και την αγάπη και την υποδειγματική συμπεριφορά μας προς τους κατοίκους των χωριών. Συνιστούσε πάντα να καθαρίζουμε τα όπλα, γιατί αυτά είναι η ελπίδα και η ζωή μας, για να μπορούμε να κερδίζουμε κάθε μάχη με τον εχθρό. Με τη συμπεριφορά του, τον νιώθαμε τόσο κοντά και κέρδιζε την εμπιστοσύνη μας. Μαζί μας στο φαγητό, στον ύπνο, στα καλύβια, στις αχερώνες και στον ανοιχτό ουρανό. Φρόντιζε να είμαστε όλοι ντυμένοι και ποδεμένοι. Η γυμναστική πάντα στην ημερήσια διάταξη όταν είχαμε χρόνο. Πάντα όμως στις ώρες ξεκούρασης είχε ως βασικό κανόνα να μην αφήνει το τμήμα χωρίς σκοπιά, γιατί οι Γερμανοί ήταν δίπλα μας. Ποτέ δεν μας αιφνιδίασαν, ενώ εμείς πολλές φορές τους αιφνιδιάζαμε».

Ο εξάδερφός μου Κώστας Παπαδημητρίου καθόταν με μια παρέα στα Γρεβενά, μαζί και τον Στέφανο Κανούτα που έγραψε την πιο πάνω επιστολή. Κάποιος γνωστός φώναξε τον Κώστα -«Παπαδημητρίου»! Όταν γύρισε ο Κώστας στην παρέα, ο Στέφανος, που άκουσε το όνομα «Παπαδημητρίου» τον ρώτησε από που είναι και ο Κώστας απάντησε, «από το Πολυνέρι». Τον ρωτάει ο Κανούτας: «Τον Παπαδημητρίου τον Σπύρο τον ήξερες;» Και ο Κώστας του λέει «ναι, ήταν αδερφός του πατέρα μου». Τότε ο Στέφανος, με αυθορμητισμό, φωναχτά μέσα στην παρέα του λέει: «Αρά, τον μοιάσατε κανένας από σας, ή όχι; Αλλά που να τον μοιάσει άνθρωπος αυτόν, τέτοιοι άνθρωποι σπανίζουν, γεννιούνται στα χίλια χρόνια» (μαρτυρίες του Κώστα Παπαδημητρίου).

Από Κρανιά, διοικητής λόχου τώρα ο Σπύρος, με το τάγμα του φτάνει προς Κοζάνη, Καστοριά, Φλώρινα, δίνει σκληρές μάχες. Από τη Φλώρινα το τάγμα διασχίζει τον κάμπο, φτάνει στα Γιαννιτσά, δίνει σκληρές μάχες με τους Γερμανούς και από τα Γιαννιτσά στο Κιλκίς, στις μάχες με τους ΠΑΟτζήδες.

Από Κιλκίς, στις 19-20 του Δεκέμβρη, συνεχίζει με την 9η Μεραρχία προς Μπουραζάνι και ακολουθεί η σύγκρουση με τον Ζέρβα. Τα τμήματα του ΕΛΑΣ στις 25 Δεκεμβρίου κατέλαβαν τα Γιάννενα. Οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ υποχώρησαν μέσω Πρέβεζας και μπήκαν στα αγγλικά καράβια.

Με διαταγή του Γ.Σ. του ΕΛΑΣ μαζί με τη μεραρχία διασχίζουν προς νότο πεζοί, όλη την ορεινή Δυτική Στερεά και κάτω από συνεχείς βροχές και χιονοθύελλες, στην καρδιά του χειμώνα, μαζί με όλα τα τμήματα της 9ης Μεραρχίας φτάνουν στο Αιτωλικό και τη Ναύπακτο για να βρεθούν πιο γρήγορα στο μαχόμενο λαό της Αθήνας και να τσακίσουν τους Άγγλους. Με νέα διαταγή, ανακόπτεται η πορεία προς την Αθήνα, οι μαχητές επιστρέφουν στην έδρα τους στην Κοζάνη, για να παραδώσουν τα όπλα, μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας.

Ο Σπύρος έζησε και γνώρισε βαθιά τα όσα ακολούθησαν μετά. Δεν τον ενδιέφερε η αυτοπροβολή, γι’ αυτό και δεν εχουμε ούτε μια φωτογραφία απο την περίοδο αυτή. Υπάρχουν μόνο δύο’ μια, όταν κατατάχθηκε κληρωτός για να εκπληρώσει το στρατιωτικό του καθήκον το 1939, και η δεύτερη, που αποθανατιζει τη μεταφορά του σε φορείο μετά τη δολοφονία του στις 6 Αυγούστου 1949.

Τσάρνο Γράμμος, 6 Αυγούστου 1949

Έμεινε ομως «φωτογραφημένος» στο μυαλό του λαού που τον γνώρισε, και στο μυαλό εκείνων, που πολέμησαν μαζί του. Οι αναφορές στα αρχεία της δεκαετίας του '40, τα γραπτά και οι αφηγήσεις αντιπάλων και φίλων, σκιαγραφούν αυτή την άγνωστη σε πολλούς αγωνιστική μορφή, η πορεία της οποίας, όπως και τόσων αγωνιστών, μπορεί να διδάξει πολλά στις μελλοντικές γενιές της πατρίδας μας. Πατριωτισμό, αγάπη, ανθρωπιά, κοινωνική δικαιοσύνη.

Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΣΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ

Με το πέρασμα στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, άρχισαν να εμφανίζονται μερικά ευοίωνα σημάδια και στην περιοχή των Γρεβενών. Οι διοικητικές μεταρρυθμίσεις που άρχισαν να πραγματοποιούνται με την επίβλεψη των Δυνάμεων στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δημιούργησαν ελπίδες για την ομαλοποίηση των συνθηκών διαβίωσης όλων των κατοίκων της χώρας, ανεξάρτητα από θρησκεία και εθνότητα. Tην περίοδο εκείνη, λοιπόν, επιχειρήθηκε και στην επαρχία Γρεβενών η αναδιοργάνωση των κοινοτήτων (με την καθιέρωση βιβλίων και καταστίχων, με απογραφές, τοπικά συμβούλια κτλ.) και ο εκδυτικισμός ορισμένων τομέων της διοίκησης και της δικαιοσύνης.

    Ο πληθυσμός βέβαια της περιοχής εξακολουθούσε να είναι γεωργοκτηνοτροφικός. Στα πεδινά υπήρχαν τα τσιφλίκια των μουσουλμάνων αγάδων, στα οποία δούλευαν ακτήμονες αγρότες. Στα ορεινά κυριαρχούσαν οι τσελιγκάδες και οι μικροκτηματίες γεωργοί. Οι ακτήμονες ήταν κυρίως τσοπάνηδες στα κοπάδια των τσελιγκάδων, άλλοι κατέβαιναν και δούλευαν στα κτήματα των Τούρκων αγάδων στον θεσσαλικό κάμπο, στη Βέροια και στο Γιδά. Αναπτυγμένη ήταν στην ύπαιθρο και η χρήση του νερού με τους νερόμυλους, τα πριόνια, τις δριστέλες και τα μαντάνια, όπου γινόταν η επεξεργασία των μάλλινων υφαντών. Λειτουργούσαν επίσης σε αρκετά χωριά (π.χ. στη Σαμαρίνα) εργαστήρια μαχαιροποιίας, οπλοποιίας, αλλά και άλλες τοπικές βιοτεχνίες όπως σιδεράδικα που κατασκεύαζαν γεωργικά εργαλεία και άλλα οικιακά σκεύη. Οι μικροκαλλιεργητές εργάζονταν μαζί με τις οικογένειές τους. Η οικονομία της περιοχής είχε κυρίως κλειστό χαρακτήρα. Η εμπορευματική παραγωγή είχε υποτυπώδη μορφή και ούτε λόγος μπορούσε να γίνει για ανταγωνιστική αγορά. Ουσιαστικά, μόνο οι γυρολόγοι προμήθευαν τους αγρότες με ξένα προϊόντα, ανταλλάσσοντάς τα με τυροκομικά, μαλλί, όσπρια, δημητριακά και δέρματα. Αυτά τα προϊόντα άλλωστε, μαζί με την ξυλεία, τα ζώα και κάποια βιοτεχνικά είδη (κυρίως από μαλλί), παρουσιάζονταν στις κατά τόπους εμποροπανηγύρεις, όπως π.χ. του Αχίλλη (Άγιος Αχίλλειος, πολιούχος της πόλης) των Γρεβενών, του Μαυρονόρους, της Αγίας Μαρίνας Τσοτυλίου, της Κόνιτσας, των Σερβίων και της Κοζάνης. Μερικά από τα προϊόντα αυτά μεταφέρονταν με τα καραβάνια των κυρατζήδων σε άλλες βαλκανικές χώρες ή ακόμα και στην Κεντρική Ευρώπη.

    Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα στην πόλη των Γρεβενών κατοικούσαν περίπου 2000 χριστιανοί και 500 μουσουλμάνοι. Είχε 7 εκκλησίες, 2 τεμένη, 6 σχολεία, 8 χάνια χωρητικότητας 300 ίππων και 400 ανδρών και 15 κλιβάνους. Η ομώνυμη διοικητική επαρχία είχε 16800 κατοίκους, 91 χωριά με τα σχολεία και τις εκκλησίες τους. Την ίδια περίοδο η πρωτεύουσα της επαρχίας ήταν δείγμα ανοργάνωτης οθωμανικής πόλης της παρακμής: κακοχτισμένη, με έναν κεντρικό δρόμο, με ξύλινα σπίτια και μερικά μοναχικά κονάκια, τα περισσότερα ερειπωμένα. Ένα μέρος εξάλλου των κατοίκων αποτελούνταν από διερχόμενα ή μόνιμα σταθμευμένα οθωμανικά στρατεύματα. Γι’ αυτό και οι αλάνες ήταν γεμάτες με σκηνές, καταλύματα, φωτιές και στρατιωτικά είδη, τα οποία στέγνωναν στον ήλιο, υπαίθρια μαγαζιά, πρόχειρα μαγειρεία και καφενέδες. Η εικόνα που παρουσίαζε, έμοιαζε με στρατόπεδο, με τη συνηθισμένη ακολουθία των ευκαιριακών επαγγελμάτων και των κάθε λογής μεταπωλητών. Το καλοκαίρι την πόλη τη σακάτευε ο πυρετός και η δυσεντερία και το χειμώνα την πολιορκούσαν τα χιόνια και οι λύκοι.

    Κάτω από αυτές τις αρνητικές προϋποθέσεις άρχισαν οι προσπάθειες για την οργάνωση σχολείων και πολιτιστικών συλλόγων. Οι προσπάθειες (που γίνονταν με την ενίσχυση του εθνικού κέντρου και των αποδήμων), αφορούσαν τόσο στα Γρεβενά, όσο και στα χωριά της περιοχής. Προς τα τέλη του αιώνα παρατηρήθηκε πράγματι μια σταδιακή βελτίωση της εκπαιδευτικής κατάστασης, αλλά και αισθητή ενίσχυση του εθνικού φρονήματος των κατοίκων.

Η εξέλιξη αυτή ήταν αναγκαία, επειδή στο μεταξύ είχαν αρχίσει να εμφανίζονται στον ορίζοντα νέα προβλήματα. Στην περιοχή Γρεβενών τα περισσότερα από τα προβλήματα αυτά τα δημιουργούσε η ρουμανική προπαγάνδα. Η αρχή έγινε το 1865, με την εμφάνιση του Ελληνοδιδασκάλου Απόστολου Μαργαρίτη, που με την ανοχή των οθωμανικών αρχών και τη στήριξη των Αυστριακών, άρχισε να περιοδεύει στα βλαχόφωνα χωριά των Γρεβενών, μοιράζοντας χρήματα, βιβλία, γενναιόδωρες υποτροφίες και άφθονες υποσχέσεις. Κύριος στόχος της ρουμανικής προπαγάνδας ήταν οι κάτοικοι της Αβδέλλας, της Κρανιάς, του Περιβολιού, της Σαμαρίνας και της Σμίξης.

    Η νέα κρίση του Ανατολικού Ζητήματος που ξέσπασε στα 1875-78, περιέπλεξε ακόμα περισσότερο τα πράγματα. Στις δραματικές αλλαγές που προκαλούσαν οι εξεγέρσεις στα Βαλκάνια, και η παρέμβαση της Ρωσίας υπέρ των Σλάβων, οι ελληνικοί πληθυσμοί της Μακεδονίας δεν ήταν δυνατό να μείνουν αδιάφοροι. Οι αντιδράσεις τους εκδηλώθηκαν είτε με έντονες παραστάσεις στους εκπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων, είτε και με δυναμικές αντιτουρκικές ενέργειες. Στην επαρχία μάλιστα των Γρεβενών και του Άνω Βοΐου, το επαναστατικό κίνημα, που είχε ξεκινήσει στον Όλυμπο και στα Πιέρια, συνεχίστηκε ακόμα και μετά το τέλος του πολέμου, σε μερικές περιπτώσεις ως το 1882. Οι ντόπιοι οπλαρχηγοί δρούσαν την περίοδο του καλοκαιριού στις περιοχές του Σμόλικα, της Βασιλίτσας, των Χασίων και του Βοΐου, και κατά το χειμώνα, στον νοτιοδυτικό Όλυμπο και στα ορεινά του Τυρνάβου και της Ελασσόνας, σε περιοχές δηλαδή που είχαν άμεση σχέση με τη μετακίνηση του κτηνοτροφικού πληθυσμού από τα ορεινά βοσκοτόπια της Πίνδου, στα χειμαδιά των Θεσσαλικών πεδιάδων.

Μερικοί από τους τοπικούς αυτούς αρχηγούς έγιναν γνωστοί κυρίως μέσω της λαϊκής παράδοσης. Ανάμεσά τους ο Λεωνίδας Χατζημπύρος από τη Σαμαρίνα και ο Γκαρέλιας από το Δίστρατο. Ο Λεωνίδας, απόφοιτος της Ζωσιμαίας Σχολής, επειδή είχε έρθει σε ρήξη με τους Τούρκους για κτηματικές υποθέσεις στο Πραιτώρι της Λάρισας, φυλακίστηκε στα Γιάννενα. Μετά την αποφυλάκισή του όμως (που συνέπεσε με την κρίση του 1878), άρχισε τις επιδρομές εναντίον τουρκικών θέσεων. Τελικά, ύστερα από έντονη ανταρτική δράση, την άνοιξη του 1881, ο Χατζημπύρος εγκλωβίστηκε στο χωριό Βρογκίλιστα (Καλονέρι), κοντά στη Σιάτιστα, και ύστερα από άνιση μάχη με τα οθωμανικά στρατεύματα, νικήθηκε και σκοτώθηκε.

    Για τον Γκαρέλια γνωρίζουμε ότι κατατρόπωσε σε ενέδρα στην τοποθεσία Σκοτάδι, στο δρόμο Σαμαρίνας-Δίστρατου, ομάδα 70 Τούρκων και Αλβανών στρατιωτών και ατάκτων που ήταν κάτω από τις διαταγές του Ισμαήλ αγά, διαβόητου τότε για τη ληστρική του δράση στην περιοχή Γρεβενών. Πάντως, βασική πηγή πληροφοριών για το επεισόδιο αυτό, είναι το πασίγνωστο δημοτικό τραγούδι που ακούγεται στα πανηγύρια των ορεινών χωριών:

Δεν σ’άρεζαν ΄Σμαήλ αγά,

Δεν σ’άρεζαν τα Γρεβενά,

Μον’ ήθελες και το Ντουτσκό,

Φούρκα και Σαμαρίνα…

Η ΕΛΛΑΔΑ ΑΛΛΑΞΕ ΤΗΝ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΕΠΕΤΕΙΟ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ

Στις 8 και 9 του Μάη γιορτάζεται η επέτειος της μεγάλης Νίκης στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Οι μεγάλες δυνάμεις γιορτάζουν κάθε χρόνο την επέτειο της νίκης. Η Ελλάδα όμως δεν γιορτάζει, θρηνεί, γιατί οι μεγάλοι μας «σύμμαχοι» μας πρόδωσαν για τη μεγάλη μας προσφορά στη Νίκη των «συμμάχων» στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, οδηγώντας μας στον εμφύλιο πόλεμο, ποδοπατώντας και τη «Διακήρυξη του Ατλαντικού».

Μετά το τέλος του πολέμου, μας αιματοκύλησαν για άλλα 5 χρόνια για να μας υποτάξουν, εξυπηρετώντας τα ιμπεριαλιστικά τους συμφέροντα. Δεν είναι ανεύθυνη και η πολιτική μας ηγεσία που μαζί με τους «συμμάχους» πρόδωσαν τοο νέο 1821. Μετά τη δολοφονία του Ι. Καποδίστρια οι «σύμμαχοί» μας δεν άφησαν άξιο Έλληνα πολιτικό χωρίς να τον δολοφονήσουν. Ο ελληνικός λαός πάσχει από ηγεσία και οι θυσίες του εξυπηρετούν τα ξένα συμφέροντα. Μια ματιά στην ιστορία των 200 χρόνων μετά την επανάσταση το επιβεβαιώνει.

Οι Βρυξέλλες έπρεπε να τιμούν την Ελλάδα με μια τιμητική πανηγυρική εκδήλωση, γιατί η Ελλάδα άλλαξε την πορεία του Β’ Παγκόσμιου πολέμου και σώθηκε η Ευρώπη και η ανθρωπότητα από τον φασιστικό ζυγό ! Αλλά...

Η ιστορία όμως δεν ξεχνάει. Κι ακόμα ηχούν τα λόγια που οι μεγάλοι της εποχής του πολέμου αφιέρωσαν στους άθλους του Έλληνα στρατιώτη και στον ελληνικό λαό.

Ξέχασε και η δική μας δουλική στους Ευρωπαίους πολιτική ηγεσία, να θυμίσει στην τοκογλυφική μάζωξη των Βρυξελλών, απογόνων των Κουίσλιγκ και των ναζιστών, τη συμβολή της πατρίδας μας στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο η οποία τους έβγαλε από το βαθύ λήθαργο του φασισμού, που τους είχαν βάλει οι ορδές του Χίτλερ από τον Μάη του 1940 μέχρι το 1945.

Στον οικονομικό τομέα, η «Νέα Τάξη» των ναζί ακολουθούσε τη λεηλασία των καταχτημένων χωρών: τη μεταφορά των προϊόντων, του τεχνικού πλούτου, του βιομηχανικού εξοπλισμού, την αρπαγή των επιχειρήσεων και των έργων τέχνης από τα γερμανικά μονοπώλια, μετατρέψανε τις καταχτημένες χώρες σε αγροτικά εξαρτήματα και η οικονομία τους υποτάσσονταν στον απευθείας έλεγχο των γερμανικών στρατιωτικο-οικονομικών οργάνων. Οι καταχτημένες χώρες φέρανε τεράστιο βάρος των εσόδων για τη συντήρηση των γερμανικών ορδών με την κατάσχεση περιουσιών και πλούτου.

Η εκμετάλλευση της αναγκαστικής εργασίας εκατομμυρίων εργατών που μεταφέρονταν στη Γερμανία, μόνο τον Οκτώβρη του 1940, ήταν 2.200.000 και τον Μάη του 1941, 3.033.000. Τον Μάη του 1940, 348.000 αιχμάλωτοι στρατιώτες εργάζονταν στη Γερμανία στον στρατιωτικό τομέα, για να φτάσουν μετά από ένα χρόνο το 1.316.000.

Mε ίσες δυνάμεις με τους αντίπαλους σε έμψυχο και άψυχο υλικό, τον Μάη του 1940, οι «σύμμαχοί» μας Ευρωπαίοι έπαθαν τέτοιο πανικό, που παραδόθηκαν σαν να έπαθαν σύγχυση του νου.

Σε μας, η αρχή έγινε με τη γέννηση του νεοελληνικού κράτους, με τη δολοφονία του σπουδαίου Ευρωπαίου διπλωμάτη Ιωάννη Καποδίστρια. Από τότε στη διπλωματία μας κυριαρχούν οι υποτελείς πολιτικοί, που προδίδουν τις νίκες του λαού μας. Δεν τα λέω εγώ. Ανοίξτε τα βιβλία της ιστορίας μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, για να απολαύσετε τις «ευχαριστίες» και τη συμπαράσταση των ηγετών των «συμμάχων». (Διαβάστε τις ιστορίες του Β’ Παγκοσμίου πολέμου, και τα απομνημονεύματα των μεγάλων του πολέμου για να μάθετε περισσότερα.)

Η φασιστική εισβολή δεν απειλούσε μόνο τα ζωτικά συμφέροντα των ευρωπαϊκών λαών, την απώλεια της εθνικής τους ανεξαρτησίας, τη διάλυση των αστικών δημοκρατικών ελευθεριών, αλλά και την υποδούλωση και την απειλή της εξόντωσής τους.

Καταχτώντας την Ευρώπη, η φασιστική Γερμανία άρχισε τη φασιστικοποίηση του πληθυσμού των περίπου 150 εκατομμυρίων υποδουλωμένων κατοίκωντης Ευρώπης, με τη γνωστή λεγόμενη «Νέα Τάξη» πραγμάτων. Σύμφωνα με αυτή, οι Γερμανοί είναι η κυρίαρχη ράτσα και οι υπόλοιποι λαοί ή θα έπρεπε να γερμανοποιηθούν ή να μετατραπούν σε δούλους, ή να εξοντωθούν.

Η σημερινή γερμανική ηγεσία όχι μόνο δεν ξέχασε τα χιτλερικά φασιστικά σχέδια, αλλά το μίσος διπλασιάστηκε και με τη συνεργασία των απογόνων του Κουίσλιγκ υποδούλωσαν την Ελλάδα και την μετέτρεψαν σε ηλεκτρονική αποικία, υπόδειγμα δουλοπρέπειας για κάθε αγωνιζόμενο καταπιεσμένο λαό, με τη σιωπή των «συμμάχων». Πού είναι τα λόγια του Ντε Γκωλ που έλεγε: «Η στάση της Ελλάδας δημιουργεί γι’ αυτήν δικαιώματα αναμφισβήτητα».

Οι χιτλερικοί καθιέρωσαν το σύστημα της συλλογικής ευθύνης και ομηρίας και για κάθε εχθρική πράξη ενάντια στους Γερμανούς καταχτητές επιβάλλανε αποζημίωση, την εξόντωση του πληθυσμού της κάθε περιοχής.

Στον οικονομικό τομέα η «Νέα Τάξη» περνούσε στη λεηλασία των καταχτημένων χωρών: τη μεταφορά των προϊόντων και του τεχνικού πλούτου, του βιομηχανικού εξοπλισμού, των έργων τέχνης και την αρπαγή των επιχειρήσεων από τα γερμανικά μονοπώλια.

Δημιούργησαν πυκνό δίκτυο στρατοπέδων στη Γερμανία και στα κατεχόμενα εδάφη.

Η εκμετάλλευση της εργασίας ήταν μια άλλη αφαίμαξη των καταχτημένων χωρών, με τους εκατοντάδες χιλιάδες εργάτες και αιχμάλωτους στρατιώτες που εργάζονταν σε στρατιωτικές επιχειρήσεις και που ξεπερνούνσαν μετά τον Μάη του 1941 τα τρία εκατομμύρια, όπως αναφέρω παραπάνω.

Για την κυριαρχία της «Νέας Τάξης», στη συνεργασία με τις καταχτητικές αρχές δεν υστέρησαν και οι ντόπιες εκμεταλλευτικές τάξεις σε βάρος των καταχτημένων λαών. Οι ονομαζόμενοι Κουίσλιγκ, που πήραν το όνομα του Νορβηγού συνεργάτη των φασιστών, είναι οι πρόγονοι για όλους τους ρουφιάνους συνεργάτες των υπόδουλων κυβερνήσεων.

Με τη μαζική τρομοκρατία, οι φασίστες υπολόγιζαν να οδηγήσουν τους λαούς σε δούλους της «Νέας Τάξης».

Ήταν η πρώτη περίοδος του πολέμου, όταν οι ευρωπαϊκοί λαοί στέναζαν κάτω από τη φασιστική μπότα. Μετά την πανωλεθρία των Ευρωπαίων «συμμάχων» το Μάη του 1940, μόνο η Αγγλία μόνη της, αποκλεισμένη απ’ όλον τον κόσμο και τις αποικίες της, σφυροκοπούνταν από τον Γερμανικό φασισμό, από θάλασσα και αέρα χωρίς να μπορεί να τον αντιμετωπίσει και ο Ουίνστον Τσόρτσιλ περνούσε τον Ατλαντικό για να φτάσει γρήγορα στις ΗΠΑ, υποκλινόμενος στον Ρούζβελτ για βοήθεια, ενώ είχε «ξεχάσει» τις υποσχέσεις της Αγγλίας για παραχώρηση στην Ελλάδα σύγχρονου πολεμικού εξοπλισμού, πριν την επίθεση του Μουσολίνι στην Ελλάδα.

O Χίτλερ πάντοτε έθετε τον Μουσολίνι προ τετελεσμένων γεγονότων. Αυτή τη φορά ο Μουσολίνι θέλησε να του το ανταποδώσει με το ίδιο νόμισμα, λέγοντας ότι ο Χίτλερ θα μάθει από τις εφημερίδες ότι κατέλαβα την Ελλάδα.

Το σχέδιο του Άξονα για τα Βαλκάνια πριν την επίθεση της φασιστικής Ιταλίας στην Ελλάδα, ήταν ότι με βαθμιαία διπλωματική πίεση θα κατόρθωνε να τα εντάξει στη Νέα Τάξη πραγμάτων και μόνον το Μάρτη του 1941 θα επέμβαινε δυναμικά, αν δεν κατόρθωνε να τα υποτάξει διπλωματικά.

Η επίθεση των Ιταλών στις 28 Οκτωβρίου του 1940 έμελλε να κάνει το μήνα του «ΟΧΙ» των Ελλήνων, έναν από τους μοιραίους μήνες του πολέμου, έναν από τους μήνες που έδωσε νέα τροπή στον πόλεμο. Χάλασε τα σχέδια του Άξονα στα Βαλκάνια και άλλαξε τα χρονικά σχέδια και το αήττητο του φασιστικού πολέμου.

To «ΟXI» των Ελλήνων ήταν η πρώτη νίκη των «συμμάχων» ενάντια στον ιταλογερμανικό φασισμό, όταν ακόμα και οι σύμμαχοι τον θεωρούσαν αήττητο. Αναπτέρωσε τις ελπίδες των λαών της Ευρώπης, βάζοντας σε κίνδυνο τη φασιστική γερμανική θέση στα Βαλκάνια και την πορεία του πολέμου, υποχρεώνοντας την στην αναθεώρηση των σχεδίων της.

Τις νίκες των Ελλήνων στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο κατα των Ιταλών και Γερμανών στη στεριά και στη θάλασσα, τις θάμασαν οι μεγάλοι μας «σύμμαχοι».

Ο Τσόρτσιλ, ο πιο ύπουλος «σύμμαχος» της Ελλάδας στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο έλεγε: «Είχα φθάσει στην Νέα Υόρκη τον Ιούλιο του 1940 μετά την ήττα των συμμάχων στο Δυτικό Μέτωπο, καταλυπημένος από την κατάκτηση της Ευρώπης και την απομόνωση της Αγγλίας. Οι ελπίδες μας όλων στηρίζονταν στην Αμερική.

Η Ελληνική Νίκη -Η πρώτη ήττα του Άξονα- διέλυσε το μύθο του αήττητου και εγκαρδίωσε τους φίλους της ελευθερίας απανταχού, ενισχύοντας την πεποίθηση στην τελική νίκη».

Το θάρρος και η δύναμη της ψυχής που έδειξαν οι Έλληνες σ’ αυτές τις οδυνηρές περιστάσεις, εκαναν τα Ηνωμένα Έθνη να γράψουν:

«Εάν δεν ήταν η ανδρεία των Ελλήνων και το θάρρος τους, η έκβαση του Β’ Παγκόσμιου πολέμου θα ήταν ακαθόριστη...».

Ο Στάλιν είπε: «Εάν οι Ρώσοι κατόρθωσαν να προβάλουν αντίσταση στην είσοδο της Μόσχας για να σταματήσουν και να αποτρέψουν τον γερμανικό χείμαρρο, το οφείλουν στους Έλληνες, οι οποίοι καθυστέρησαν τις γερμανικές μεραρχίες, την ώρα που θα μπορούσαν να μας κάνουν να γονατίσουμε».

Οι 6 εβδομάδες καθυστέρησης της επίθεσης των ναζί στη Σοβιετική Ένωση είχε και μια άλλη, πιο σημαντική πλευρά για τη νίκη. Οι 6 εβδομάδες καλοκαιριού έδωσαν το χρόνο στη Σοβιετική Ένωση να προλάβει τον θερισμό και τη συγκομιδή των αγροτικών προϊόντων και τη μεταφορά των επιχειρήσεων για τις ανάγκες του πολέμου στην Ανατολή. Έτσι σώθηκε ο κόσμος από την πείνα - κύρια αιτία κάθε κατάρρευσης σώθηκαν και οι επιχειρήσεις, τόσο αναγκαίες για τον πόλεμο.

Ο Στρατάρχης Ζούκοφ: «Ανεξάρτητα από αυτό που οι μελλοντικοί ιστορικοί θα πουν, αυτό που μπορούμε να πούμε τώρα, είναι ότι η Ελλάδα έδωσε στον Μουσολίνι ένα αξέχαστο μάθημα, ότι ήταν το κίνητρο για την επανάσταση στη Γιουγκοσλαβία, ότι κράτησε τους Γερμανούς στην ηπειρωτική χώρα και στην Κρήτη για έξι εβδομάδες, ανέτρεψε τη χρονολογική σειρά όλων των σχεδίων της Γερμανικής Ανώτατης Διοίκησης και έφερε έτσι μια γενική αντιστροφή ολόκληρης της πορείας του πολέμου και νικήσαμε».

Τα λόγια του μεγάλου στρατάρχη, από τους κορυφαίους της Νίκης στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, ως κορυφαίου στρατιωτικού και όχι ως πολιτικού, μετρούν πολύ και ανατρέπουν όποιες υποκειμενικές αμφιβολίες διατυπώσουν οι ιστορικοί. Η Ελλάδα ανέτρεψε όλη τη χρονολογική σειρά των σχεδίων του Άξονα στα Βαλκάνια, στη Βόρεια Αφρική και στην Εγγύς και Μέση Ανατολή.

Ο Ρούζβελτ: «Ο αγώνας της Ελλάδας στον πόλεμο αποτελεί φωτεινό παράδειγμα για όλα τα έθνη...Οι Έλληνες δίδαξαν την αξιοπρέπεια στο πέρασμα των αιώνων. Όταν όλος ο κόσμος έχασε την ελπίδα του, οι Έλληνες τόλμησαν να αμφισβητήσουν το αήττητο του γερμανικού τέρατος, υψώνοντας απέναντι του το υπερήφανο πνεύμα της ελευθερίας... Στις 10 Απριλίου του 1941, μετά από την ελληνική συνθηκολόγηση με τη Γερμανία, τα βόρεια οχυρά της Ελλάδας παραδίνονται. Οι Γερμανοί εκφράζοντας το θαυμασμό τους στους Έλληνες στρατιώτες, δήλωσαν ότι είναι τιμημένοι και υπερήφανοι έχοντας ως αντίπαλό τους έναν τέτοιο στρατό και ζήτησαν να επιθεωρήσει ο Έλληνας διοικητής το γερμανικό στρατό σε μια ένδειξη τιμής και αναγνώρισης! Η γερμανική σημαία αναρτήθηκε μόνο μετά την πλήρη απόσυρση του ελληνικού στρατού. Η Ελλάδα έδωσε το παράδειγμα, το οποίο, ο καθένας από μας πρέπει να ακολουθήσει μέχρις ότου, οι σφετεριστές της ελευθερίας, οπουδήποτε της γης ευρίσκονται, υποστούν τη δίκαια καταδίκη τους».

Και ρωτώ εγώ τώρα: πώς μας ανταπέδωσαν αυτή την αξιοπρέπεια αιώνων οι ηγέτες της πολιτισμένης Ευρώπης και των ΗΠΑ;

Ο Νικολ Μακ-Βη, πρέσβης των ΗΠΑ στην Αθήνα, μετέδιδε ενθουσιασμένος:

«Οι Έλληνες αποδείχθηκαν μεγάλοι μαχητές και ξεπερνούν στη Γραμμή Μεταξά εκείνα που ήδη έκαναν εναντίον των Ιταλών. Στον τιμητικό κατάλογο των νικητριών χωρών, το όνομα της Ελλάδας θα καταχωρηθεί πολύ ψηλά, αν όχι στην ψηλότερη θέση»...!!!

Πόσο ψηλά μας καταχώρησαν το έδειξαν πολύ σύντομα, ξέχασαν την προσφορά μας στο πόλεμο και τη Χάρτα του Ατλαντικού, μαζί φυσικά και τους δικούς μας υποτελείς που είναι ασυναγώνιστοι σε δουλοπρέπεια παγκοσμίως... Οι Έλληνες είναι ανίκητοι όταν έχουν ηγεσία.

Ο Ντε Γκωλ: «Η στάση της Ελλάδος δημιουργεί γι’ αυτήν δικαιώματα αναμφισβήτητα... Η Ελλάδα είναι το σύμβολο της βασανισμένης, ματωμένης αλλά ζωντανής Ευρώπης. Δεν ήταν ποτέ μια ήττα τόσο αξιότιμη για εκείνους που την υπέστησαν.»

Από τις μυστικές επιστολές του Χίτλερ προς τον Μουσολίνι προκύπτει και ένα άλλο σημαντικό γεγονός που επιβεβαιώνει την αλλαγή της πορείας του Β’ Παγκοσμίου πολέμου. Ο Χίτλερ έγραφε:

«Το 1940 και τον Ιανουάριο του 1941 αποφάσισα να βάλω τον σύρτη στη δυτική είσοδο της Μεσογείου. Για τον σκοπό αυτό συναντήθηκα με τον Πρόεδρο της Ισπανικής Κυβέρνησης. Αν επερχόταν τότε η συμφωνία, θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί το μεγάλο μεσογειακό σχέδιό μου...Η ατυχής αρχική έκβαση της Μάχης της Ελλάδος ενθάρρυνε τους Άγγλους να επιτεθούν νικηφόρα στη Λιβύη. Και τότε, για πρώτη φορά, ο στρατηγός Φράνκο φάνηκε διστακτικός. Από τότε όλες οι μελλοντικές προσπάθειες να πεισθούν οι Ισπανοί να μπουν στον πόλεμο στο πλευρό μας αποδείχθηκαν μάταιες. Όσον αφορά τις στρατιωτικές συνέπειες, αυτές απέβησαν, Ντούτσε, σοβαρές εις το έπακρον. Η Αγγλία θα έχει στη διάθεση της ένα σχετικό αεροπορικών βάσεων, οι οποίες θα τη φέρουν όχι μόνον πλησιέστερα στις πετρελαιοπηγές του Πλοέστι, αλλά και σε άμεση γειτνίαση με όλη τη Νότια Ιταλία και ιδιαιτέρως με τους λιμένες επιβιβάσεως της Ιταλίας και της Αλβανίας. Δεν τολμώ ούτε καν να αναλογιστώ τις επιπτώσεις αυτής της κατάστασης».

Στο ημερολόγιό του στις 4 και 11 Δεκεμβρίου του 1940, ο Γκέμπελς σημειώνει: «Οι Ιταλοί υφίστανται από τους Έλληνες τη μια πανωλεθρία μετά την άλλη. Το όλο σχέδιο είναι σαθρό απ’ άκρη σ’ άκρη».

«Συζητώ με τον Jodl την ελληνική εκστρατεία. Οι κρίσεις του για την στρατιωτική άποψη της επιχείρησης είναι απαισιόδοξες. Η Ρώμη έχει πραγματικά βάλει τροχοπέδη στα σχέδιά μας».

Ο νικηφόρος πόλεμος της Ελλάδας ενάντια στον ιταλικό φασισμό, συνέβαλε και στην ανατροπή της φιλογερμανικής κυβέρνησης του πρωθυπουργού Τσβέτκοβιτς στη Γιουγκοσλαβία. Ήταν όμως πολύ αργά για την Γιουγκοσλαβία να οργανώσει την αντίσταση στις γερμανικές στρατιές των πρώτων ημερών της εισβολής.

Κάθε μέρα επί δυο μήνες που η γερμανική αεροπορία ασχολούνταν στην Ελλάδα με την υποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων και την εκκένωση των συμμαχικών, επέτρεψε στη σταθεροποίηση της κατάστασης των Άγγλων στη Λιβύη και απέτρεψε τη μεταφορά πολεμικού υλικού στο Τομπρούκ.

Το Φεβρουάριο του 1945 ο Χίτλερ ομολόγησε στους στρατηγούς του τα αίτια καθυστέρησης της επίθεσης στη Σοβιετική Ένωση λέγοντας: «Αναγκασθήκαμε παρά τη θέληση μας να επέμβουμε στα γεγονότα των Βαλκανίων, απ’ όπου ακολούθησε αναπόφευκτα η καταστρεπτική καθυστέρηση της προετοιμασίας μας κατά της Ρωσίας».

Σε συνομιλίες με τον Μαρτιν Μπόρμαν, ο Χίτλερ χαρακτήριζε την εκστρατεία του Μουσολίνι στην Ελλάδα ως «την αφορμή που χάσαμε τον πόλεμο».

Και στο συμμαχικό δικαστήριο της Νυρεμβέργης οι Γερμανοί στρατηγοί αποκάλυψαν ότι αρχικά η εκστρατεία κατά της Ρωσίας θα άρχιζε στις 11, 15, ή το πολύ στις 18 του Μάη. Ακόμα, η ελληνική αντίσταση επέφερε αναστάτωση στα γερμανικά σχέδια για την εκδίωξη των Βρετανών από την Αίγυπτο και την Ανατολική Μεσόγειο, καθυστέρησε τόσο ώστε να μην παρουσιάζει για τους Γερμανούς τα πλεονεκτήματα και τις μοναδικές προϋποθέσεις, οι οποίες υπήρχαν και δεν έγινε δυνατό να επανέλθουν ποτέ.

Η αντίσταση του λαού μας όχι μόνο καθυστέρησε για έξι εβδομάδες την επιχείρηση «Μπαρμπαρόσα», αλλά ευνόησε πολύ τους «συμμάχους» μας Άγγλους, γιατί ο χρόνος αντίστασης της «μικρής Ελλάδος» κατά της Ιταλίας , τους έδωσε τη δυνατότητα να φέρουν το 1941 πάνω από 700 χιλιάδες στρατό από τις αποικίες μέσω του Σουέζ και να εξασφαλίσουν ναυτική και χερσαία υπεροχή στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Εγγύς και Μέση Ανατολή. Έτσι έκοψαν το δρόμο των Γερμανοϊταλών προς την Αίγυπτο, την Κύπρο, το Λίβανο, την Παλαιστίνη, τη Μεσοποταμία, και το Ιράν.

Η ισχυροποίηση της Αγγλίας στην Ανατολική Μεσόγειο ανέκοψε και τις ορέξεις της Τουρκίας προς τον Καύκασο και την ανάγκασε να κλειδώσει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας τις μυστικές διαπραγματεύσεις με την εχθρική πάντα Γερμανία προς την Ελλάδα και να κρατήσει ουδέτερη στάση. Πιστή πάντα στα σχέδια του Χίτλερ, η Τουρκία απέρριψε όλες τις προσπάθειες των συμμάχων να την πείσουν να κηρύξει τον πόλεμο κατά του Άξονα. Ο Τσόρτσιλ στον 6ο τόμο των απομνημονευμάτων του αναφέρεται στο γεγονός αυτό: «Δεν ξέρουμε ποια θα ήταν η εξέλιξη του πολέμου αν η Τουρκία κήρυττε τον πόλεμο κατά της Σοβιετικής Ένωσης από την πλευρά του Καυκάσου».

Γιατί όμως αγαπητοί μας «σύμμαχοι» οι πολύ χαϊδεμένοι σας φίλοι Τούρκοι σταμάτησαν τις ορέξεις τους προς τον Καύκασο; Αλλά και γιατί δεν μπήκαν στον πόλεμο με τους συμμάχους εναντίον του Άξονα;

Τα χαράματα στις 6 Απριλίου τα γερμανικά στρατεύματα ξεκινούν να προσβάλλουν την ελληνοβουλγαρική μεθόριο στην οχυρωματική «γραμμή Μεταξά». Εδώ στο οχυρό Ρούπελ καθώς η στενωπός του είναι η κύρια δίοδος εισβολής στην Ελλάδα από τη Βουλγαρία. Εδώ γράφτηκε μια από τις εππικότερες και συγκλονιστικότερες σελίδες του Ελλήνο-γερμανικού πολέμου, ένα νέο «ΌΧΙ» στο γερμανικό φασισμό.

Ο επικεφαλής των δυνάμεων εισβολής, στρατάρχης φον Λιστ στην Ημερήσια Διαταγή αναγνώριζε τη «γενναιότητα των Ελλήνων στρατιωτών» και συνιστούσε «εις τους Γερμανούς να τους μεταχειριστούν όπως αξίζει εις γενναίους στρατιώτας...».

Στο ανακοινωθέν που εξέδωσε το Στρατηγείο του Χίτλερ, στις 11 Απριλίου 1941, ανέφερε τα ακόλουθα: «Εκλεκτά Ελληνικά στρατεύματα υπεράσπισαν με εντελώς εξαιρετικόν ηρωισμόν τα οχυρά της γραμμής Μεταξά. Προεκλίθηκαν κατ αυτόν τον τρόπο συγκρούσεις εξ’ εγγυτάτης αποστάσεως, τόσον πείσμωνες και έντονοι, όσον δεν είχον λάβει μέχρι τούδε εις κανένα άλλον πολεμικόν θέατρον».

Το πρώτο ανακοινωθέν του Βρετανικού Στρατηγείου της 11ς Απριλίου έγραφε: «Η κατάστασις εις την Ανατολικήν Μακεδονίαν είναι σκοτεινή αλλά την χαρακτηρίζει 'η μ ε γ α λ ο π ρ ε π ή ς α ν τ ί σ τ α σ ι ς τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν'». (Ελληνοϊταλικός Ελληνογερμανικός πόλεμος 1940-41, σ,148, Α. 1946.)

Και ο Χίτλερ στο χιτλερικό Ράιχσταγκ: «Η ιστορική δικαιοσύνη μου επιβάλλει να διαπιστώσω ότι μεταξύ των εχθρών, οι οποίοι βρίσκονταν απέναντι μας, ο Έλλην στρατιώτης προ πάντων πολέμησε με το μεγαλύτερο θάρρος. Παρεδόθη μόνον, όταν η εξακολούθησης της αντιστάσεως δεν ήταν πλέον δυνατή και δεν είχε πλέον κανένα λόγο».

Ακολούθησε η Μάχη της Κρήτης που θα τον κάνει έξω φρενών. H μάχη της Κρήτης κόστισε στους Γερμανούς την καταστροφή της 7ης αεροκίνητης μεραρχίας, η οποία αποτελούσε την αιχμή της γερμανικής λόγχης, καλά εκπαιδευμένη και τυφλά αφοσιωμένη στον Φύρερ. Το μάθημα της Κρήτης άλλαξε τα σχέδια του Χίτλερ για παρόμοια αεροπορική απόβαση στην Κύπρο, στο Λίβανο και στην Παλαιστίνη. Καθυστέρησε την επίθεση στη Σοβιετική Ένωση και σε όλη τη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου πολέμου η Γερμανία δεν μπόρεσε να δημιουργήσει παρόμοια αεροκίνητη μεραρχία.

Προκαλούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε βάθος, οι απαντήσεις του υπουργού της πολεμικής βιομηχανίας του Χίτλερ, Σπέερ, για το «ΟΧΙ» των Ελλήνων. «Ο Χίτλερ μετά το 1942 στις διμερείς συζητήσεις μας, κάνοντας κατά κάποιο τρόπο απολογισμό της μέχρι τότε πορείας του πολέμου, τερμάτιζε πάγια τους συνήθως μακροσκελείς του μονολόγους, με το να αναθεματίζει το χάσιμο πολύτιμου χρόνου στην Ελλάδα. Κι’ αυτό που τον είχε κυριολεκτικά εξοργίσει τα τελευταία χρόνια, ήταν ότι είχε συνειδητοποιήσει, ότι «όλη η στρατηγική σύλληψη, που είχε διαμορφώσει ετοιμάζοντας τον πόλεμο κατά της Ρωσίας, εξουδετερώθηκε απ’ τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο».

«Κι εγώ προσωπικά κι όλοι οι αξιωματούχοι του Γ’ Ράιχ, - λέει ο Σπεερ, μείναμε έκπληκτοι από το γεγονός ότι σε μια περιοχή που δεν την φανταζόταν κανείς, στα Βαλκάνια, παρουσιάστηκε το φαινόμενο αυτό της αντίστασης των Ελλήνων. Και όταν την Άνοιξη του 1945 ο Χίτλερ έχασε τον πόλεμο, η ιστορία αυτή του πολέμου με την Ελλάδα τον έκανε νευρικό, γιατί απέδιδε την ήττα στη Ρωσία και στο χάσιμο των κρίσιμων εβδομάδων του Μαΐου του 1941».

Μέχρι τον Απρίλη του 1941, και ο πολεμικός μας στόλος με βάση εξόρμησης τη Σαλαμίνα, απλώνεται μέχρι τις ακτές της Αδριατικής και προσβάλλει καίρια τις στρατιωτικές θαλάσσιες νηοπομπές των Ιταλών. Οι άθλοι των υποβρυχίων «Παπανικολής», «Λάμπρος Κατσώνης», «Νηρεύς», «Τρίτων» περνάνε στην περιοχή του θρύλου.

Από τον Απρίλη όμως του 1941, με την αρχή της τριπλής κατοχής, μέχρι το τέλος του πολέμου το 1945, ο στόλος και τα υποβρύχια μας φεύγουν σαν τους απόδημους αετούς από τη μητέρα-πατρίδα για τη συνέχιση της μάχης της Ελλάδας με βάσεις πλέον εξόρμησης την Αίγυπτο, τη Μέση Ανατολή, τη Μάλτα και τους πέντε Ωκεανούς.

Το εμπορικό μας ναυτικό οι «σύμμαχοί» μας το χαρακτήρισαν «τέταρτο όπλο», επειδή στο θαλάσσιο μέτωπο των πέντε ωκεανών, με νηοπομπές από τα λιμάνια των ΗΠΑ, του Καναδά, της Αγγλίας, της Αυστραλίας, της Ινδίας και της Νότιας Αφρικής, εφοδίαζε τις στρατιές των συμμάχων με τρόφιμα, πολεμικό και υγειονομικό υλικό, φτάνοντας μέχρι τα παγωμένα νερά του Μούρμανσκ και του Αρχάγκελσκ.

Για όσους αμφισβητούν ή θεωρούν ως υπερβολή το χαρακτηρισμό του εμπορικού μας ναυτικού από τους μεγάλους «συμμάχους» ως τέταρτο όπλο, θα τους αναφέρω το πρόσφατο περιστατικό με το πλοίο που μπλόκαρε στο κανάλι του Σουέζ μόνο για τρεις μέρες και το παγκόσμιο εμπόριο απώλεσε δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια. Φανταστείτε μόνον μια εβδομάδα το εμπορικό μας ναυτικό να μην εφοδίαζε τα συμμαχικά στρατεύματα με πολεμικό υλικό, τρόφιμα και υγειονομικό υλικό τι θα συνέβαινε με τους συμμάχους μας από τη φασιστική αεροπορία, τα πολεμικά πλοία και τα υποβρύχια.

Η Ναυτική Ένωση, τμήμα της ΟΕΝΟ, έκανε σύνθημα το «κρατάμε τα πλοία εν κινήσει». Το σύνθημα αυτό το έκαναν καθημερινή πράξη. «Με το πάθος και τέτοια αυτοθυσία, ώστε πολλά μέλη της Ναυτικής Ένωσης ήταν δυο, τρεις και περισσότερες φορές «περισωθέντες ναυαγοί» πλοίων που τορπιλίστηκαν για δεύτερη, τρίτη, τέταρτη και κάποτε και πέμπτη φορά. Χωρίς υπερβολή, τα πληρώματα των Ελλήνων εμπορικών καραβιών που έκαναν τις συμμαχικές μεταφορές είχαν αναδειχθεί σε άξιους πρωταγωνιστές, σε πραγματικούς ήρωες στον ιδιότυπο μα τόσο σκληρό πόλεμο των μεταφορών στους πέντε ωκεανούς.

Πάνω από 10 χιλιάδες ναύτες και αξιωματικοί του εμπορικού μας ναυτικού και 447 πλοία βρήκαν το βυθό των 5 ωκεανών στο συμμαχικό πόλεμο από την αεροπορία και τις τορπίλες των γερμανικών υποβρυχίων. Στις 50 και πάνω νηοπομπές που πήγαιναν για το Μούρμανσκ της ΕΣΣΔ, κυριαρχούσαν τα ελληνικά καράβια τα οποία ο Τσώρτσιλ στην αλληλογραφία με τον Στάλιν τα παρουσιάζει ως βρετανικά.

Οι μεγαλοεφοπλιστές «τιμούν» τη δόξα και τον ηρωισμό των ναυτών και αξιωματικών του εμπορικού μας ναυτικού που θυσιάστηκαν στο Β’ παγκόσμιο πόλεμο, με τις πιο αντεθνικές πράξεις, οδηγώντας σε βίαιο εξοβελισμό χιλιάδων Ελλήνων ναυτικών από την ποντοπόρο ναυτιλία. Πάσχουν από τη θανατηφόρα αιχμαλωσία της επιδημίας του υπερκέρδους που δεν γνωρίζει εθνική ηθική και αξίες.

Ξαφνικά οι μεγάλοι μας «σύμμαχοι» που θαύμασαν τον ηρωισμό των Ελλήνων, μεταμορφώθηκαν, έμοιασαν στον Δία, έτσι όπως μας τον περιγράφει η αρχαία μυθολογία, έγιναν ταύροι και κύκνοι, ανίκανοι να φέρουν στον κόσμο τους καλούς Νόμους, τη Δικαιοσύνη και την Ειρήνη οδηγώντας την Ηχώ (τους Έλληνες) στην αλληλοσφαγή, αφού πρώτα τους θαύμασαν.

Χρήστος Στ. Παπαδημητρίου

Καθηγητής Ιστορίας/Ιστορικός Ερευνητής

Πρώην Διευ/ντής του ΚΙΘ

ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΕ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Απόσπασμα απο το βιβλίο μου "Πορεία ζωής" που ετοιμάζεται προς έκδοση

Το ΚΙΘ ξεκίνησε το 1983, αρχικά ως Υπηρεσία μέσα σε ένα Γραφείο της βιβλιοθήκης της ΧΑΝΘ. Γύρω στα 10τμ. Το 1984 στεγάστηκε στον 2ο όροφο του κτιρίου που βρίσκεται στη γωνία της οδού Μητροπόλεως και Εθνικής Αμύνης. Το 1987 μετακομίσαμε σε κτίριο επί της οδού Γκαρμπολά, δίπλα στο γνωστό «Μπιτ Μπαζάρ» μέχρι το 1995, ώσπου μετακομίσαμε στον ιδιόκτητο χώρο στο Μέγαρο Μπίλλη, δωρεά του ζεύγους Αναστασίου και Ιουλίας Μπίλλη.

Ο ΠτΔ Κ. Στεφανόπουλος στο ΚΙΘ - 1995

Τον Μάρτη του 1992, επί Δημαρχίας Κων/νου Κοσμόπουλου, το Δημοτικό Συμβούλιο ενέκρινε ομόφωνα την ανέγερση κτιρίου για να στεγαστεί το ΚΙΘ, με δωρεά της ΑΕ ΑΦΟΙ ΜΠΙΛΛΗ και παρέπεμψε το θέμα στη ΔΕ για την αποδοχή της δωρεάς. Το Δημοτικό Συμβούλιο ομόφωνα αποφάσισε την αποδοχή και ανέθεσε στο Αρχιτεκτονικό να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες για την υποχρέωση της κατασκευής. Έτσι το 1995 το ΚΙΘ εγκαταστάθηκε στον ιδιόκτητο χώρο του Μεγάρου Μπιλλη, δωρεά του ζεύγους Αναστασίου και Ιουλίας Μπίλλη.

Ξενάγηση του ΠτΔ Κ. Στεφανόπουλου στο ΚΙΘ - 1995

Αρχικά, προϊστάμενη του ΚΙΘ διορίστηκε η βιβλιοθηκάριος κα Μίνα Παπάζογλου. Ορίστηκε Επιτροπή, μέλος της, ο αείμνηστος καθηγητής Σωτήρης Κίσσας, ο οποίος έβαλε τα θεμέλια για τις πρώτες εκδόσεις του ΚΙΘ, τις οποίες συνέχισα. Μεταξύ των μελών της Σ.Ε. ήταν και συλλέκτες που φρόντιζαν περισσότερο να εμπλουτίσουν τις συλλογές τους, σε βάρος του ΚΙΘ. Ένας από αυτούς το έπαιζε Διευθυντής, ήταν και με σύμβαση εργασίας στο ΚΙΘ, αλλά στην υπηρεσία παρουσιάζοταν όταν ήθελε.

Από την επίσκεψη του Δημάρχου Θεσ/νίκης Κ. Κοσμόπουλου στο ΚΙΘ

Τα μέλη της Συμβουλευτικής Επιτροπής (όχι όλα), πραγματοποιούσαν και ταξίδια στα Μουσεία της Ευρώπης με το δικαιολογητικό να βρουν και να αγοράσουν αρχειακό υλικό για την ιστορία της Θεσσαλονίκης. Αγόρασαν από το Μουσείο Αλμπέρτ Καν στο Παρίσι φωτογραφίες της παλιάς Θεσσαλονίκης και από το Πολεμικό Μουσείο, φωτογραφίες από τη στρατιά της Ανατολής στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο και καρτ ποστάλ της περιόδου 1916-1918, οι οποίες ήταν της μόδας την περίοδο αυτή στη Θεσσαλονίκη και στην Κωνσταντινούπολη. Η Συμβουλευτική Επιτροπή αντί να βάλει ως προτεραιότητα και να φροντίσει τη διάσωση και αξιοποίηση των αρχείων της πόλης, υποστήριζετα ταξίδια στην Ευρώπη. Η περίοδος 1984-1986, ήταν περίοδος των «παχιών αγελάδων» για μερικούς στο ΚΙΘ.

Στο γραφείο μου στο ΚΙΘ επί της οδού Γκαρμπολά - 1987

Εντωμεταξύ από το ΚΙΘ άρχισαν να χάνονται πράγματα, όπως η συλλογή γραμματοσήμων που είχε πουλήσει ή δωρήσει στο ΚΙΘ ο συλλέκτης Ιορδάνης Αθανασιάδης, φωτογραφικό και αρχειακό υλικό. Αφαίρεσαν τις πρωτότυπες φωτογραφίες της Στρατιάς της Ανατολής και στη θέση τους έβαλαν κακοτυπωμένες φωτοτυπίες της εποχής εκείνης που τα μηχανήματα εκείνης της περιόδου δεν είχαν τη σημερινή δυνατότητα αντιγραφής.

Από το ΚΙΘ εξαφανίστηκαν ειδικοί φωτογραφικοί φακοί, οι ετήσιες εκθέσεις του Άγγλου Γενικού Πρόξενου στη Θεσσαλονίκη των ετών 1865-1900, που τις είχε πουλήσει στο Κέντρο Ιστορίας ο Βασίλης Γούναρης και άλλο υλικό που δε θυμούμαι τώρα. Η κατάσταση δεν πήγαινε άλλο. Με τις λεηλασίες που έγιναν στο ΚΙΘ δημιουργήθηκε ολόκληρο ζήτημα και προέκυψε θέμα προϊσταμένου.

Μεταθέτουν από το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο στο Κέντρο Ιστορίας την Κατερίνα Κωστίου. Η Κατερίνα πολύ σύντομα είδε την κατάσταση, παραιτήθηκε από το Δήμο και ασχολήθηκε με το επιστημονικό της έργο και σήμερα διαπρέπει ως καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας. Μετά την παραίτηση της Κατερίνας Κωστίου, ακολουθεί η δική μου μετάθεση στο ΚΙΘ και αρχίζει η δική μου πορεία. Για 15 ολόκληρα χρόνια δούλεψα και πάσχισα να κάνω το ΚΙΘ επιστημονικό ίδρυμα γνωστό στη χώρα και στο εξωτερικό.

Ξενάγηση του ΠτΔ Κ.Στεφανόπουλου στο ΚΙΘ - 1995

ΑΠΟ ΤΟ ΒΑΦΟΠΟΥΛΕΙΟ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Απόσπασμα απο το βιβλίο μου "Πορεία ζωής" που ετοιμάζεται προς έκδοση

ΠΩΣ ΓΝΩΡΙΣΑ ΤΟΝ ΓΕΩΡΓΙΟ ΒΑΦΟΠΟΥΛΟ

Στο περίπτερο του Φεστιβάλ Βιβλίου που εργάστηκα, μου έδωσαν και ένα πιεστήριο της εποχής του Γκούτεμπεργκ - εφευρέτη του πρώτου τυπογραφικού πιεστηρίου - όπου τύπωνα μια γκραβούρα του 19ου αιώνα, με γενική άποψη της Θεσσαλονίκης και την μοίραζα στους επισκέπτες. Πέρασε από το περίπτερο και ο αείμνηστος ποιητής, συγγραφέας και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, αλλά και εξαίρετος άνθρωπος, ο Γεώργιος Βαφόπουλος. Έγραψε στο βιβλίο των επισκεπτών τις εντυπώσεις του για το πρώτο πνευματικό γεγονός που οργανώθηκε στην πόλη μας από τον Οργανισμό των εκδοτών.

Ήταν η περίοδος που το ζεύγος Βαφόπουλου δώρισε στον Δήμο Θεσσαλονίκης το γνωστό πια Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο που ήταν τότε σχεδόν έτοιμο προς παράδοση στους Θεσσαλονικείς. Ζήτησα από τον Βαφόπουλο να προσφέρω τις υπηρεσίες μου στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο.

Για την ιστορία, θα αναφέρω τις δυσκολίες που συνάντησε ο Βαφόπουλος για την ανέγερση του ιδρύματος που δώρισε στους Θεσσαλονικείς, όπως μου τις αφηγήθηκε o ίδιος. Το οικόπεδο που θα χτιζόταν το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, από τη δυτική πλευρά, συνορεύει με την πολυκατοικία του Στέφανου Μάνου, - τότε ήταν υπουργός ΠΕΧΩΔΕ. Ο Μάνος δεν έδινε την άδεια ανέγερσης του Ιδρύματος, γιατί ήθελε μεγάλη αυλή για την πολυκατοικία του. Ως υπουργός, δεν υπέγραφε την άδεια προς δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως για να αρχίσουν οι εργασίες. Ύστερα από μεγάλη ταλαιπωρία και χάσιμο χρόνου, ο Βαφόπουλος κατέβηκε στην Αθήνα και συνάντησε τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, Υπουργό Προεδρίας τότε, του ανέφερε το θέμα και με την παρέμβασή του δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως η απόφαση ανέγερσης του Βαφοπούλειου Πνευματικού Κέντρου.

Συστήθηκα στον Βαφόπουλο και του ανέφερα το πρόβλημά μου, ήμουν άνεργος. Ένιωσε συγκίνηση. Με ρώτησε αν γνωρίζω βιβλιοθηκονομία και του είπα ναι, του ανέφερα λεπτομέρειες και μου είπε: «εγώ τέτοιους θέλω στο ίδρυμα και θα πάμε στο Δήμαρχο να του ζητήσω να σε προσλάβει». Έτσι, από τον Ιούνη του 1982 βρέθηκα με σύμβαση στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο όπου εργάστηκα για 5 συνεχή χρόνια (1982-1986).

Με την Αικατερίνη Κωστίου, φιλόλογο και μεταπτυχιακή φοιτήτρια, με κέφι και αγάπη οργανώσαμε το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, το οποίο εξελίχθηκε σε αξιόλογο πνευματικό κέντρο της πόλης μας.

Πριν τη λειτουργία του Κέντρου, ο Βαφόπουλος στεναχωριόταν για το αν θα πάει καλά το Βαφοπούλειο. Μου έλεγε ότι περνούσε από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη που ήταν στη ΧΑΝΘ και τα βιβλία ήταν ακόμη πεσμένα από τα ράφια μετά το σεισμό του 1978, ήταν ακόμη ατακτοποίητα και στο αναγνωστήριο έβρισκε ως αναγνώστη μόνο τον αείμνηστο Ντίνο Χριστιανόπουλο. Ήταν τα χρόνια μετά το σεισμό του 1978 και η ακαταστασία που επικρατούσε ακόμη στη Δημοτική βιβλιοθήκη ήταν απερίγραπτη. Ο Βαφόπουλος φοβόταν μήπως και το αναγνωστήριο του Βαφοπούλειου θα έχει την ίδια μοίρα. Με την Κατερίνα Κωστίου βάλαμε τα δυνατά μας για την καλή οργάνωση και ταξινόμηση των βιβλίων και την όσο γινόταν καλύτερη εξυπηρέτηση στο δανειστικό τμήμα. Το αναγνωστήριο γέμιζε από αναγνώστες. Μετά τις 9 το πρωί, δεν έβρισκες θέση για να καθίσεις. Και το δανειστικό τμήμα δούλευε αρκετά καλά. Ο Φοιτητικός Σύλλογος του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης μου έστειλε προσωπική επιστολή με την οποία με ευχαριστούσε για την άριστη εξυπηρέτηση των φοιτητών. Ποιο ήταν το μυστικό; Όταν οι φοιτητές δανείζονταν τα βιβλία, έβλεπα ποιο ενδιαφέρον είχαν στα βιβλία και τους σύστηνα την κατάλληλη βιβλιογραφία που θα τους βοηθούσε στις παραπέρα σπουδές τους.

Πολλοί έγιναν φίλοι μου.

Θα αναφερθώ στην προσπάθεια που έγινε από τους θεατρολόγους του ΑΠΘ, να μετατρέψουν το αναγνωστήριο του Βαφοπούλειου σε αίθουσα θεάτρου και την βιβλιοθήκη με το αναγνωστήριο να την ανεβάσουν στον 3ο όροφο, στην αίθουσα εκδηλώσεων. Μάλιστα, εκμεταλλεύτηκαν την αγάπη του Βαφόπουλου για το θέατρο και τον είχαν πείσει μαζί και τον Σαλπιστή, τον Αντιδήμαρχο πολιτισμού. Έφεραν μάλιστα και τα υλικά για την μετατροπή.

Παρακολουθούσα και έβραζε μέσα το αίμα μου! Αν είναι δυνατό! Γιατί να χαλάσουν κάτι τόσο πετυχημένο; Κάποια στιγμή δεν άντεξα και ξέσπασα, λέγοντας στον Βαφόπουλο: Κύριε Βαφόπουλε, δωρίσατε στους Θεσσαλονικείς ένα πνευματικό κόσμημα, γιατί να χαλάσει; Ακούγοντας αυτά τα λόγια που έβγαιναν από μέσα μου με αγανάχτηση, ο Βαφόπουλος αντέδρασε ακαριαία, και αμέσως είπε: «Μαζέψτε τα, δεν χρειάζεται...»

Στο κτήριο, αργότερα, ενσωματώθηκε ένα άλλο κτήριο, που λειτούργησε ως θέατρο, σχεδόν στο ίδιο μέγεθος, και έμεινε η βιβλιοθήκη και η αίθουσα εκδηλώσεων έτσι όπως είχαν σχεδιαστεί αρχικά.

Ο Βαφόπουλος εκτίμησε πολύ τη δουλειά μου. Στις συναντήσεις και στις συζητήσεις που κάναμε, μου αφηγούνταν πολλά για τη ζωή του. Γνωρίζοντας ότι είμαι κομμουνιστής, επαναπατρισθείς από την ΕΣΣΔ, μου έλεγε ότι αποδέχθηκε θετικά την Οκτωβριανή Επανάσταση των Μπολσεβίκων, με πραγματικά δημοκρατικά αισθήματα.

Στην Κατοχή, για να αποφύγει τη σύλληψη από τους Γερμανούς στη Θεσσαλονίκη, έφυγε για την Αθήνα. Εκεί γνώρισε τους αστούς πολιτικούς και τη μούχλα των αστικών κομμάτων. Η Κατοχή γι' αυτούς δεν ήταν αισθητή, έπαιζαν τα πολιτικά τους παιχνίδια ενάντια στην Εθνική Αντίσταση και περίμεναν πότε θα τελειώσει ο πόλεμος. Κι ενώ ο κόσμος πέθαινε από την πείνα στους δρόμους της Αθήνας, αυτοί γλεντοκοπούσαν.

Ο Βαφόπουλος μου ανέφερε ένα περιστατικό, όταν σε ένα τραπέζι, η σύζυγος του Ντίνου Τσαλδάρη, σήκωνε το ποτήρι της λέγοντας: «Ντίνο μου και πρωθυπουργός μετά την απελευθέρωση». Όλοι όσοι βρίσκονταν εκεί κρυφογελούσαν, γιατί γνώριζαν τον Ντίνο. «Έλεγα μέσα μου, - λέει ο Βαφόπουλος - αν είναι δυνατόν να δω τον Ντίνο πρωθυπουργό μετά την απελευθέρωση! Όταν είδα τον Ντίνο Πρωθυπουργό, δεν μπορούσα να το πιστέψω...».

Μου διηγήθηκε και τις προσπάθειες της Χούντας, που με απειλές ήθελε να τον πάρει μαζί της, προσφέροντας θέσεις και οφίκια, τα οποία δεν δέχθηκε.

Πάω πάλι πίσω. Όσο χτιζόταν το Βαφοπούλειο, η Κατερίνα Κωστίου κι εγώ, ταξινομούσαμε τα βιβλία σε παράρτημα της Κεντρικής Βιβλιοθήκης, πίσω από το Σιδηροδρομικό Σταθμό. Με το άνοιγμά του, διαδοχικά γίναμε 3, 5, 7 και από τον Ιούλιο μέχρι που θα γίνονταν τα εγκαίνια, δώσαμε το λόγο ότι όλα θα είναι έτοιμα την 28η Οκτωβρίου του 1982. 

Οι πρώτοι εργαζόμενοι-συμβασιούχοι στο Βαφοπούλειο -1983

Ήμασταν όλοι συμβασιούχοι και δεν δικαιούμασταν άδεια, εγώ εκτελούσα χρέη προϊσταμένου και ζήτησα από τον αντιδήμαρχο πολιτισμού, τον αείμνηστο Νίκο Παπακυριαζή, γιατρό, να πάρουμε 15 μέρες άδεια. «Είστε συμβασιούχοι, δεν δικαιούστε». Ύστερα από έντονο διάλογο ότι κι εμείς είμαστε εργαζόμενοι και δίνοντας την υπόσχεση ότι την ημέρα των εγκαινίων όλα θα είναι έτοιμα, δέχτηκε να μας τη δώσει. Τα εγκαίνια έγιναν πανηγυρικά με ταξινομημένα 13 χιλιάδες βιβλία!

Απο τα εγκαίνια του Βαφοπούλειου Πνευματικού Κέντρου - 1983 

Μετά τα εγκαίνια εργαζόμασταν σε δυο βάρδιες. Μέχρι το 1983 η ταξινόμηση γινόταν με το αυτοσχέδιο σύστημα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης. Τους πρότεινα το δεκαδικό σύστημα ταξινόμησης, αλλά συνάντησα την αντίδραση του κατεστημένου της Δημοτικής Βιβλιοθήκης. Μου είπαν: «ποιος είσαι συ ο συμβασιούχος που θα μας αλλάξεις το ταξινομικό σύστημα;...» Το 1984 ήρθε από την Αμερική ο Ελληνοαμερικανός Κακούρης, και με εργολαβία ανέλαβε την ταξινόμηση των βιβλιοθηκών και άλλαξε το αυτοσχέδιο ταξινομικό σύστημα με το ταξινομικό σύστημα Ντιούι, που έφτιαξε στη δεκαετία του 1880 στην Αμερική ο Ντιούι, που έδωσε και το όνομά του. Το ταξινομικό σύστημα με βάση τη διαίρεση της γνώσης σε 10 κατηγορίες που πρότεινα, τις είχε χωρίσει στην αρχαιότητα ο Αριστοτέλης. Τους το πρότεινα, γιατί οι δικές μας βιβλιοθήκες δεν διέθεταν εκατομμύρια τόμους, έτσι το δεκαδικό σύστημα ταξινόμησης, σε σχέση με το σύστημα Ντιούι, ήταν πιο απλό για μας. Ο Ελληνοαμερικανός κατά τη διάρκεια της ταξινόμησης έβγαλε από τη δημοτική βιβλιοθήκη προς πολτοποίηση γύρω στα χίλια βιβλία με κριτήριο ότι αυτά ήταν φθαρμένα, χωρίς να υπολογίσει την παλαιότητα και τη σπανιότητα αρκετών βιβλίων. Το αντιλήφθηκα και απευθύνθηκα στο Δημοτικό Συμβούλιο. Με την παρέμβασή μου, έγινε επιτροπή με επικεφαλής τον υποφαινόμενο και από την πλευρά του Δημοτικού Συμβουλίου, την Έλλη Γεωργίτσα-Παπαδημητρακοπούλου, με αποτέλεσμα να σώσουμε πάνω από 500 βιβλία τα οποία εκτός από σπάνια, ήταν και παλαιά, ακόμα και από τις αρχές του 19ου αιώνα, από τις εκδόσεις Μαρασλή. Δεν θέλω τώρα να αναφέρω ονόματα, στους οποίους δεν άρεσε αυτό…

Όταν προέκυψε θέμα μονιμοποίησης των εργαζομένων που εργαζόμασταν με σύμβαση στο Βαφοπούλειο, εμένα με απέκλεισαν, γιατί με τις παρεμβάσεις μου ενοχλούσα πολλούς. Για την εξαίρεση αυτή έφτασα μέχρι τον νομάρχη. Με παρέμβασή του αυτή η αδικία αποκαταστάθηκε. Γνωστά τα ονόματα αυτών που δεν με ήθελαν.

Η τύχη των 500 βιβλίων έμεινε άγνωστη, δεν είχα το χρόνο να το παρακολουθήσω. Στο Βαφοπούλειο καθιέρωσα και τη συντήρηση των φθαρμένων βιβλίων με μεγάλο οικονομικό όφελος. Αυτό είχε αντίκτυπο και στα άλλα τμήματα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης.

Παράλληλα με την ταξινόμηση, τη λειτουργία του αναγνωστηρίου και του δανειστικού τμήματος, αρχίσαμε και την οργάνωση διαλέξεων και πολιτιστικών εκδηλώσεων, που διαδοχικά αυξάνανε τη δημοτικότητα του Βαφοπούλειου, που έγινε πραγματικά ένα πολυδιάστατο πνευματικό κέντρο, χάρη στις προσπάθειές μας με την αγαπητή Κατερίνα Κωστίου. Για να χτίσεις κάτι σταθερό, πρέπει να βάλεις γερά θεμέλια και εμείς αυτό προσπαθήσαμε.

Άλλο θέμα που προέκυψε κατά τη διάρκεια της εργασίας μας, ήταν ο εμπλουτισμός της νέας βιβλιοθήκης με βιβλία που έπρεπε να τα αγοράζουμε και να δεχόμαστε και δωρεές. Για να κάνουμε αγορές βιβλίων έπρεπε να κάνω κατάλογο βιβλίων για αγορά, ο οποίος έπρεπε να περάσει για έγκριση από το Δημοτικό Συμβούλιο. Συνέβαινε το εξής: οι δεξιοί σύμβουλοι διέγραφαν από τον κατάλογο αγοράς τα βιβλία που τα θεωρούσαν «κομμουνιστικά». Κυριαρχούσε μια αντίληψη περιορισμένων πολιτικών αντιλήψεων, όχι από όλους και όταν έπαιρνα τον κατάλογο ενεργούσα με τη δική μου κρίση και αντίληψη, «παρανομώντας». Αγόραζα όλα τα βιβλία που έχουν πνευματικό και επιστημονικό ενδιαφέρον και οδηγούν τον αναγνώστη να κρίνει, να διαμορφώνει άποψη. Ευτυχώς που δεν ελέγχανε την αγορά των βιβλίων και στη βιβλιοθήκη αγοράζονταν τα βιβλία όλων των επιστημονικών αντιλήψεων και οι αναγνώστες μπορούσαν να βρουν και να διαβάσουν βιβλία διάφορων αντιλήψεων στις θετικές και θεωρητικές επιστήμες...

Στα 5 χρόνια του Βαφοπούλειου κράτησα τις ενδιαφέρουσες συζητήσεις με τον Βαφόπουλο πάνω σε λογοτεχνικά, πνευματικά και κοινωνικοπολιτικά θέματα.

ΑΠΟ ΤΟ ΒΑΦΟΠΟΥΛΕΙΟ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Λίγα λόγια για την ιστορία και την πορεία του ΚΙΘ από την ίδρυση του, πριν την μετάθεσή μου ως προϊσταμένου και η δική μου πορεία στο ΚΙΘ και στον Δήμο Θεσσαλονίκης γενικά, ως τη συνταξιοδότηση μου το 1999.

Στις 3 Αυγούστου του 1983, επί δημαρχίας Μαναβή, το ΔΣ του Δήμου Θεσσαλονίκης «Εγκρίνει κατ’ αρχήν τη συγκρότηση και λειτουργία τμήματος ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΑΡΧΕΙΟΥ ΠΟΛΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ στη Δημοτική Βιβλιοθήκη και το παραπέμπει στη Διοίκηση για την υλοποίησή του».

Αυτή η απόφαση έβαζε πέντε στόχους:

α) την καταγραφή όλου του υλικού που υπάρχει στη Δημοτική Βιβλιοθήκη και έχει σχέση με την ιστορία της πόλης,

β) την καταγραφή του έντυπου, γραπτού, φωτογραφικού υλικού κλπ.,

γ) την αποδοχή δωρεών και αγορές ιστορικού υλικού,

δ) τη θέσπιση μόνιμης επαφής με ειδικά κέντρα του εξωτερικού, και

ε) για την αντιμετώπιση των αναγκών θα εγγραφεί στον προϋπολογισμό του 1984 ειδικό κονδύλι.

Αυτούς τους στόχους έβαζε η ιδρυτική απόφαση, την οποία κλήθηκα να οργανώσω.

Τον Φλεβάρη του 1984 με εισήγησή της προς τον Αντιδήμαρχο Πολιτισμού Ν. Παπακυριαζή, η Δ/τρια της Δ/νσεως Βιβλιοθήκης-Πινακοθήκης-Φιλαρμονικής και Ιστορικού Αρχείου, Ζωή Χατζή-Προκοπάκη, έθεσε το θέμα «Αλλαγής της επωνυμίας του Ιστορικού Αρχείου Πόλης Θεσσαλονίκης και καθιέρωση ειδικής σφραγίδας».

Στις 3 Μαΐου του 1984 με ομόφωνη απόφαση, το ΔΣ:

Συγκροτεί Συμβουλευτική Επιτροπή του Ιστορικού Αρχείου της Πόλης Θεσσαλονίκης από τους:

- Παπαστάθη Χαράλαμπο, Καθηγητή Νομικής Σχολής ΑΠΘ

- Κίσσα Σωτήρη, Επιμελητή Βυζαντινών Αρχαιοτήτων της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων

- Μαυρομμάτη Βασίλειο, Αρχιτέκτονα - Πολεοδόμο

- Καμπούρη Ευαγγελία, Αρχιτεκτόνισσα, Προϊσταμένη Εφορείας Νεοτέρων Μνημείων

- Πόδα Νικόλαο, Ιατρό, φιλοτελιστή

- Τσαουσάκη Γεώργιο, Αρχιτέκτονα στο ΥΧΟΠ

- Ιωάννου Γεώργιο, Λογοτέχνη

- Μοσκώφ Κωστή, Ιστορικό, τέως Δημοτικό Σύμβουλο

Και τους δημοτικούς συμβούλους:

Ρ. Βάμβαλη - Λαζαρίδου, Στέφ. Μπαλή και Η. Ντινόπουλο.

Το καλοκαίρι του 1986 μετατέθηκα από το Βαφοπούλειο στο Κέντρο Ιστορίας. Από τα μέλη της Συμβουλευτικης Επιτροπής πρόλαβα τους: Παπαστάθη Χ., Κίσσα Σ., Μαυρομμάτη Β., Πόδα Ν., Βάμβαλη Ρ., Μπαλή Στέφ. και Ντινόπουλο Η.

Ο Βασίλης Μαυρομμάτης εργαζόταν και με σύμβαση έργου στο ΚΙΘ, στην υπηρεσία εμφανιζόταν αραιά, ασχολούνταν με άλλες εργασίες, ήταν φωτογράφος και περιόδευε σε πόλεις.

Αυτός ήταν και ο επικεφαλής στα ταξίδια του ΚΙΘ, κυρίως στο Παρίσι για έρευνα ιστορικού υλικού, γιατί ο ίδιος ήταν ανταποκριτής - φωτογράφος στο Μουσείο Αλμπέρτ Καν. Αγόρασε τις φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης από το Μουσείο Αλμπέρτ Καν και καρτ ποστάλ από το Πολεμικό Μουσείο της Γαλλίας της περιόδου του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τα ταξίδια στις πρωτεύουσες της Ευρώπης φαίνονταν πιο ευχάριστα από την αξιοποίηση των δικών μας αρχείων...

Στην πορεία της λειτουργίας με τον τίτλο «Ιστορικό Αρχείο Πόλης Θεσσαλονίκης» και με τις πρώτες επαφές με επιστημονικά ιδρύματα και ιστορικούς, δικούς μας και ξένους, η ονομασία της Υπηρεσίας «Ιστορικό Αρχείο Πόλης Θεσσαλονίκης» δεν ανταποκρίνοταν στους στόχους της, γιατί η λέξη Αρχείο έχει περιορισμένη έννοια και μπορεί να προκαλεί σύγχυση στους ερευνητές, ενώ το αντικείμενο της Υπηρεσίας είναι η γενικότερη έρευνα για την ιστορία της Πόλης και οι πηγές είναι απεριόριστες.

Γι’ αυτό, η ονομασία άλλαξε, από «Ιστορικό Αρχείο Πόλης Θεσσαλονίκης», σε «Τμήμα Ιστορίας Θεσσαλονίκης», με την απόκτηση σφραγίδας για τις ανάγκες της υπηρεσίας με την επιγραφή: «ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ-ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ» στην οποία εικονίζεται η Θεσσαλονίκη (προσωποποιημένη), αντίγραφο από το μαρμάρινο τόξο που βρέθηκε στο ανάκτορο του Γαλερίου, το οποίο φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

Με νέα εισήγηση της Διευθύντριας Ζωής Χατζή - Προκοπάκη, στις 22 Αυγούστου του 1984 με θέμα: “Καθιέρωση ειδικής σφραγίδας” το “Τμήμα Ιστορίας Θεσσαλονίκης”, αλλάζει με την επιγραφή: «ΔΗΜΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ-ΚΕΝΤΡΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ». Με ομόφωνη απόφαση το Δημοτικό Συμβούλιο στις 12 Σεπτεμβρίου, εγκρίνει την καθιέρωση ειδικής σφραγίδας του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης διάφορων μεγεθών.

Πιστεύω πως ήταν μεγάλο λάθος που από την αρχή της δημιουργίας του ΚΙΘ δεν έγινε Διεύθυνση, αλλά Τμήμα της Διεύθυνσης βιβλιοθηκών, κάτι που περιόρισε μέχρι σήμερα τον επιστημονικό του ρόλο.

Αυτή ήταν η πρώτη περίοδος του ΚΙΘ, από την ίδρυση του το 1983 μέχρι το 1986, επί Δημαρχίας Θ. Μαναβή. Η μετάθεσή μου το 2ο εξάμηνο του 1986 συνέπεσε με την περίοδο της προσπάθειας του ΚΙΘ να βρει το αντικείμενό του. Όμως είχαν δημιουργηθεί μια σειρά από προβλήματα, που είχαν σχέση και με προσωπικά συμφέροντα εις βάρος του ΚΙΘ.

Είχαν κλαπεί σοβαρά αντικείμενα και ο τρόπος εργασίας γινόταν ανοργάνωτα και με πλήρη άγνοια του αντικειμένου, εξυπηρετώντας προσωπικά συμφέροντα σε βάρος του Κέντρου. Παραδείγματα; Η εξαφάνιση των πρωτότυπων φωτογραφιών που είχαν αγοραστεί από το Γαλλικό Πολεμικό Μουσείο, οι ετήσιες αναφορές του Άγγλου Γενικού Προξένου της Θεσσαλονίκης (1875-1900), φωτογραφικοί φακοί, γραμματόσημα και άλλα ιστορικά κειμήλια.

Οι αρχικές μου προσπάθειες να βάλω τα πράγματα στη σειρά και να οργανώσω τους διάφορους τομείς λειτουργίας του ΚΙΘ που ξεκίνησα από το δεύτερο μισό του 1986, ανακόπηκαν το 1987 με την αλλαγή της Δημοτικής Αρχής.

Μετά τις δημοτικές εκλογές του 1986 και την ανάληψη της Δημαρχίας από τον Σωτήρη Κούβελα, μη αξιολογώντας τις προηγούμενες διατάξεις και αποφάσεις που πάρθηκαν για την ίδρυση και λειτουργία του ΚΙΘ, με απόφαση (18-6-87) που απευθύνεται προς όλες τις υπηρεσίες του Δήμου, ορίζει άτυπο τμήμα Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης, υπαγόμενο στον Αντιδήμαρχο Πολιτιστικών( Πανταλέων), καταργώντας τα 9 σημεία λειτουργίας του.

Εκεί λοιπόν που είχαμε βάλει μια σειρά και άρχισε η κανονική λειτουργία του ΚΙΘ, η εκλογή του Κούβελα, έφερε αναστάτωση στο Κέντρο Ιστορίας. Ήταν η περίοδος που ο Κούβελας όπως αναφέρω, έστησε την ΤV 100 και ξεγύμνωσε το ΚΙΘ, παίρνοντας όλα τα έπιπλα: γραφεία, ντουλάπες, καρέκλες, ακόμα και το χαρτί που είχα αγοράσει για τις εκδόσεις. Μετάθεσε όλους τους υπαλλήλους, εκτός από τον Ελληνοαμερικανό Γιώργο Μουτάφη, (πράκτορα των Αμερικανών, όπως μου εκμυστηρεύτηκε ο ίδιος αργότερα), που στην αρχή δεν έπαιξε καλό ρόλο απέναντί μου. Έφερε προϊσταμένη τη Λεωνίδου Μαρία, με εχθρική διάθεση απέναντί μου, στη συνέχεια έφερε τον Ρομούδη, τον μετ’ έπειτα φίλο μου Κασαπίδη, τον Φρίξο Μακρή, τον Χρήστο Ζαχόπουλο, τον Φόνη, - που πρόσφατα έφαγε 28 χιλιάδες ευρώ από το ταμείο του Συλλόγου Συνταξιούχων του Δήμου. Αργότερα, έφεραν και την Κατερίνα Γαρδίκα ως διευθύντρια, αλλά και αυτή βλέποντας πως ο Παπαδημητρίου δεν χαρίζεται, έφυγε. Κανείς από τους παρατρεχάμενους δεν στέριωσε στο ΚΙΘ, γιατί έπρεπε να δουλέψουν.

Αφού άλλαξε όλο το προσωπικό και έμεινα μόνος, πήρε από το ΚΙΘ, όπως είπα πιο πανω, σχεδόν όλα τα έπιπλα: γραφεία, ντουλάπες, ράφια και καρέκλες για την TV-100 και το «Μετρό-τρύπα» που τότε είχε ανοίξει. Ο Γενικός Γραμματέας του Δήμου Φ. Μανούσος με τηλεφωνική του εντολή, μου είπε να δώσω στο Πανεπιστήμιο και το μοναδικό τότε στη Θεσσαλονίκη μηχάνημα ανάγνωσης μικροφίλμ. Του απάντησα ότι θα το δώσω ύστερα από γραπτή εντολή, που ποτέ δεν έστειλε, κι έτσι δεν το έδωσα στο Πανεπιστήμιο.

Οι καθηγητές του Πανεπιστημίου που έρχονταν στο ΚΙΘ για ανάγνωση των μικροφίλμ, θέλησαν τη μεταφορά του μηχανήματος στο Πανεπιστήμιο, αλλά δεν τους πέρασε αυτή η παράνομη πράξη.

Η περίοδος του Κούβελα στον Δήμο για το ΚΙΘ ήταν μια οπισθοδρόμηση. Ανέκοψε την πορεία επιστημονικής πορείας, το απογύμνωσε, μεταθέτοντας σχεδόν όλους τους υπαλλήλους που είχαν αρχίσει να μαθαίνουν να αρχειοθετούν, περιορίζοντας και μένα από κάθε δραστηριότητα, διορίζοντας στη θέση μου προϊσταμένους, διάφορους παρατρεχάμενους με κομματικά κριτήρια, χωρίς να έχουν καμιά σχέση με το αντικείμενο. Από τους διάφορους που έφερναν ως προϊσταμένους, ερχόμενοι σε επαφή μαζί μου με μια διάθεση, άλλοι με συμπάθεια, άλλοι με αντιπάθεια, έβλεπαν ότι ήταν ακατάλληλοι για προϊστάμενοι στο ΚΙΘ και έφευγαν. Να αναφέρω πως πέρασε για ένα διάστημα από το ΚΙΘ και ο Χάρης Σαββόπουλος, δεξιών πεποιθήσεων, αλλά καλός επιστήμονας, που σπούδασε στη Σοβιετική Ένωση και στην Πολωνία.

Σε ένα από τα ιστορικά συνέδρια που είχαμε οργανώσει για την ιστορική πορεία της Θεσσαλονίκης, εκτός από τους καθηγητές του ΑΠΘ και από Ευρώπη, πήραν μέρος και δυο Ρώσοι καθηγητές από την Οδησσό. Στις φιλικές συζητήσεις που είχα μαζί τους, κάναμε λόγο για την ανάπτυξη των φιλικών σχέσεων των δυο πόλεων με ιστορικούς δεσμούς στο παρελθόν και όταν θα επέστρεφαν στην Οδησσό να πρότειναν στον Δήμαρχο της Οδησσού να στείλει επιστολή προς τον Δήμαρχο Θεσσαλονίκης, με θέμα την αδελφοποίηση των δυο πόλεων. Είναι παμπάλαιες οι ιστορικές, εθνικές, πνευματικές και φιλικές παραδόσεις με τον Ελληνισμό της Οδησσού και της Κριμαίας. Ο Δήμαρχος της Οδησσού έστειλε επιστολή για αδελφοποίηση των δυο πόλεων, την οποία απέρριψε ο Κούβελας, ο "άριστος πατριώτης".

Ο μόνος προϊστάμενος από τους απεσταλμένους, που αναγνώρισε το έργο που είχα αρχίσει, ήταν ο Φρίξος Μακρής, επί Αντιδημαρχίας Β. Καλφόπουλου, ο οποίος κατάλαβε τη δουλειά που έκανα και τα προβλήματα του ΚΙΘ και στάθηκε δίπλα μου, εργάστηκε μαζί μου λέγοντάς μου ότι «είσαι ο δάσκαλός μου.» Όποιος το αμφισβητεί, ας ανοίξει τα πρακτικά των ετήσιων συνεδρίων της Ελληνικής Ιστορικής Εταιρείας για να δει τις δημοσιεύσεις που κάναμε από το Αρχείο του Δήμου Θεσσαλονίκης...

Στη Συμβουλευτική Επιτροπή ο Αντιδήμαρχος πολιτισμού έθεσε θέμα αλλαγής του περιεχομένου του τόμου «ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2300», που είχε εκδοθεί από το ΚΙΘ επί Δημαρχίας Μαναβή. Προς τιμή τους όμως, οι Κώστας Βακαλόπουλος, Γιάννης Χασιώτης, Σωτήρης Κίσσας, Χαρ. Παπαστάθης και τα άλλα μέλη της Συμβουλευτικης Επιτροπής αντέδρασαν, λέγοντας πως «αυτό δεν γίνεται, αν θέλετε, μπορείτε να γράψετε άλλον τόμο, με τις δικές σας αντιλήψεις». Τότε, απαγόρευσαν την κυκλοφορία του τόμου και τον σφράγισαν σε αποθήκη. Κάποιος όμως, που είχε πρόσβαση στην αποθήκη, όπως πληροφορήθηκα αργότερα, τον διακίνησε παράνομα στη Γερμανία, φυσικά, όχι χωρίς όφελος.

Ο Κούβελας σταμάτησε και τις εκδόσεις του ΚΙΘ, παίρνοντας και το χαρτί που είχα αγοράσει σε τιμή χονδρικής, για τις εκδόσεις μας, για να κάνω οικονομία.

Η αιτία της αντιπάθειας στο πρόσωπό μου ήταν ότι ήμουν κομμουνιστής και ήρθα από το λεγόμενο «παραπέτασμα». Επικρατούσε ακόμα το μετεμφυλιακό πάθος και μίσος. Όποιος δεν το δοκίμασε δεν μπορεί να το καταλάβει. Στην πορεία όμως τα πράγματα άλλαξαν. Εργάστηκα στο ΚΙΘ επί Δημάρχων: Γιαννούση, Μαναβή, Κούβελα, Κοσμόπουλου, Δημητριάδη και Παπαγεωργόπουλου, με αντιδημάρχους τους: Παπακυριαζή, Σαλπιστή, Παντολέων, Καλφόπουλο, Ζελομοσίδου, Ταχιάο, Γυφτόπουλο και Μακραντωνάκη. Πορεύτηκα ασυμβίβαστος, διαλογικός, αμερόληπτος, δικαιωμένος, μέσα από τη σύγκρουση με το κατεστημένο και τη διαπλοκή, τον δογματισμό και την γραφειοκρατία, και λόγω της γνώσης του αντικειμένου κατάχτησα την αγάπη και το σεβασμό των εργαζόμενων, αρχικά στο Βαφοπούλειο και μετά στο Κέντρο Ιστορίας, βάζοντας τις βάσεις ενός επιστημονικού ιστορικού κέντρου με διεθνή απήχηση, γνωστό σε 360 ιδρύματα, Πανεπιστήμια, Βιβλιοθήκες, Συλλόγους της χώρας μας και 292 αντίστοιχα στον απόδημο Ελληνισμό της Αμερικής, της Αυστραλίας, της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής.

Όπως ανέφερα πιο πάνω, στο ΚΙΘ είχαν σημειωθεί πολλές κλοπές. Η νέα Δημοτική Αρχή του Κούβελα βρήκε την ευκαιρία να τα φορτώσει σε μένα και ένα χρόνο με τραβούσαν σε ΕΔΕ. Τα κλεμμένα τα άρπαξαν κάποιοι που ήταν και μέλη της Συμβουλευτικής Επιτροπής. Δεν κατάφεραν τίποτα, αφού αποδείχθηκε η αθωότητά μου ύστερα από ΕΔΕ ενός έτους, η υπόθεση έληξε με επίπληξη για να δικαιολογήσουν την ετήσια παράνομη πράξη τους. Με επιστολή μου στις 29-10-1987 προς το Υπηρεσιακό Συμβούλιο, με ντοκουμέντα, απέρριψα τις ψεύτικες κατηγορίες εναντίον μου, επιστρέφοντας την επίπληξη. Πολλά απο τα κλεμμένα, όπως τους φωτογραφικούς φακούς, ύστερα από ενέργειες, τους αναπλήρωσα με δωρεές, για να συνεχιστεί η δουλειά μας. Η νέα Δημοτική Αρχή με τον Κούβελα και τον Μανούσο δεν μπορούσε να δεχτεί ως προϊστάμενο έναν κομμουνιστή. Ήταν η περίοδος που άλλαζαν τον έναν μετά τον άλλον, τους φερόμενους ως προϊσταμένους, γιατί τα εκλεκτά τους παιδιά, τίτλους έψαχναν και όχι δουλειά, ήταν περιπατητές και την κοπανούσαν όταν ήταν για δουλειά. Για κλεψιές ας ψάξουν τον Κούβελα και τον Μανούσο στη Σαμοθράκη ...

Ευτυχώς για το ΚΙΘ, ο Κούβελας αποχώρησε και τη θέση του Δημάρχου ανέλαβε ο Κων/νος Κοσμόπουλος που ήταν πιο συνεργάσιμος και διορθώθηκαν κάπως τα πράγματα. Και οι δουλειές πάντα με αντίδραση, πήραν το δρόμο τους.

Θα πει κανείς, μα τι λέει τούτος εδώ, μεγαλοποιεί τα πράγματα για τη συμπεριφορά της Δημοτικής Αρχής. Όχι, το θέμα ήταν απλό, ήμουν ιστορικός και είχα επαναπατρισθεί από τη Σοβιετική Ένωση. Με θεωρούσε ο Κούβελας επικίνδυνο κομμουνιστή. Πιστεύω πως με τη δουλειά μου τα πράγματα άλλαξαν, με σεβάστηκαν και με αγάπησαν οι εργαζόμενοι και αναγκαστικά συμβιβάστηκε και η σκοταδιστική Δημοτική Αρχή. Και είναι τιμή για μένα όταν μου λένε ότι «όταν ήσουν εσύ προϊστάμενος, για το ΚΙΘ ήταν η χρυσή εποχή».

Με το Δήμαρχο Κοσμόπουλο τα πράγματα άρχισαν να βελτιώνονται, βάλαμε τα θεμέλια λειτουργίας του ΚΙΘ, με προγραμματισμό σε κάθε τομέα, παρά τις δυσκολίες με κάποιους αντιδημάρχους σε υπηρεσιακά θέματα.

Το ΚΙΘ είχε τότε 15 εργαζόμενους, 8 μόνιμοι, 4 αορίστου χρόνου και 3 ορισμένου χρόνου. Κάναμε την κατανομή των εργαζομένων σε κάθε τομέα εργασίας. Το πιο σημαντικό που πραγματοποιήθηκε στο ΚΙΘ ήταν η διάσωση του Δημοτικού Αρχείου, που γλύτωσε από την πολτοποίηση, γιατί ένα τμήμα πρόλαβαν να το πολτοποιήσουν δυστυχώς.

1. Αρχειοθέτηση: 4 άτομα με την αρχειοθέτηση, ταξινόμηση και τη συγκέντρωση ιστορικών πηγών (Δημοτικό Αρχείο και ιδιωτικά, οπτικό ακουστικό υλικό κλπ.), αρχειοθέτηση και εξυπηρέτηση ερευνητών, έρευνα καινούργιων πηγών κλπ. Η συγκέντρωση, διάσωση, συντήρηση, ταξινόμηση και αρχειοθέτηση των πηγών ήταν από τους βασικούς αρχικούς στόχους του ΚΙΘ και μάθαμε στους υπαλλήλους τους κανόνες της αρχειοθέτησης και ταξινόμησης. Η δουλειά αυτή είναι τόσο σημαντική όσο δεν είναι αντιληπτή. Έχουν γραφτεί πολλές εργασίες αξιοποιώντας τα αρχεία του ΚΙΘ.
2. Βιβλιοθήκη: 2 άτομα ασχολούνται με την ταξινόμηση και μηχανογράφηση, την εξυπηρέτηση των αναγνωστών και ερευνητών, ελέγχουν την αγορά νέων εκδόσεων και σπάνιων βιβλίων για την ιστορία της Θεσσαλονίκης.
3. Εκδόσεις: κάτω απο τη προσωπική μου φροντίδα ήταν και η έκδοση της επιστημονικής ετήσιας περιοδικής έκδοσης «Θεσσαλονίκη», οι εκδόσεις των πρακτικών των συνεδρίων, ημερίδων συμποσίων και αυτοτελών εκδόσεων όπως η σειρά «Η Χριστιανική Θεσσαλονίκη», με προσδιορισμό συγκεκριμένους στόχους.
4. Οργάνωση συμποσίων, εκθέσεων, κύκλων ομιλιών, κατάρτιση προγραμμάτων ανά τρίμηνο με κύκλο ομιλιών σε επίκαιρα και ιστορικά θέματα.
5. Δημόσιες σχέσεις 2 άτομα. Είναι το Α και το Ω. Εκτός από την τεκμηρίωση των καθημερινών δραστηριοτήτων του ΚΙΘ, την ανάπτυξη των σχέσεων με πανεπιστήμια και βιβλιοθήκες του εσωτερικού και του εξωτερικού και τον απόδημο Ελληνισμό, είχαμε συνεργασία με φοιτητικούς συλλόγους κλπ. Στον τομέα αυτό είχαμε 654 αποδέκτες, στο εσωτερικό και το εξωτερικό.

Περιοδικά σε συνεδριάσεις με το προσωπικό, συζητώντας, προσπαθούσαμε να διορθώσουμε τυχόν παραλήψεις και αδυναμίες σε κάθε τομέα με μετακίνηση υπαλλήλων από τον έναν τομέα σε άλλο για καλύτερη απόδοση.

Επί Αντιδημαρχίας Μακραντωνάκη το ΚΙΘ βελτιώθηκε, οι προτάσεις μου γίνονταν δεκτές. Ήταν μία γόνιμη περίοδος που συνέβαλε σημαντικά στον επιστημονικό εκσυγχρονισμό του ΚΙΘ. Μία από τις προτάσεις ήταν η εγκατάσταση μηχανογραφικού συστήματος, κάτι που απέρριπτε πριν η δ/ντρια της Βιβλιοθήκης με το αιτιολογικό, ότι «μηχανογράφηση δεν έχει η Κεντρική Βιβλιοθήκη και θα αποκτήσει το ΚΙΘ;»

Με την επίμονη δουλειά μας να ανεβάσουμε το ΚΙΘ στο ύψος ενός επιστημονικού ιδρύματος, βελτιώθηκαν οι προσωπικές σχέσεις, άλλαξε και η συμπεριφορά πολλών που μέχρι τότε με αντιμετώπιζαν με ιδεολογικές παρωπίδες. Όταν πήγα να υποβάλω τα χαρτιά μου για τη σύνταξη, ο προϊστάμενος του Διοικητικού με ρώτησε με απορία: «γιατί οι απλοί δημοτικοί υπάλληλοι σε αγαπούν, ενώ οι ανώτεροι δεν σε συμπαθούσαν;»